Н.Ганибал: Сүүлийн долоон жилийн хугацаанд төрийн нууцад оруулж худалдан авалт хийсэн олон их наядын хулгайг ил болгоно

УИХ-ын гишүүн Н.Ганибалтай ярилцлаа.

-Төрийн нууцад оруулж тендергүй худалдан авалт хийсэн үйл ажиллагаануудыг хянан шалгах Түр хороог байгуулах санаачилга гаргах шалтгаан тань юу вэ?

-МАН эрх барьж байгаа өнгөрсөн долоон жилийн хугацаанд Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил үйлчилгээ худалдан авах тухай хууль буюу тендерийн тухай хуулиар маш олон зөрчил гарсан байна. Энэхүү хуулийг буруу хэрэглэснээс болж Монголын татвар төлөгчдийн мөнгийг их хэмжээгээр шамшигдуулсан. Төрд хулгай нүүрлэсэн асуудлууд эхнээсээ ил тод болж байна шүү дээ. Тиймээс үүний эргэн тойронд болон өөр ямар асуудлууд байна гэдгийг хянан шалгах Түр хороо байгуулж, мэдээллийг олон нийтэд ил тод хүргэе гэж зорьж байна. Түр хороо мөрдөн мөшгих эрхтэй. Нээлттэй сонсгол зохион байгуулах боломжтой. Шинжээчдийг томилж бодит нарийн мэдээллийг бий болгох боломжтой. Тиймээс асуудлыг ил болгох үүднээс ийм санаачилга гаргасан.

-Түр хороо байгуулах санаачилгыг одоогоор хэдэн гишүүн дэмжээд байна вэ?

-УИХ дахь АН-ын бүлгийн 12 гишүүнээс гадна ХҮН намын төлөөлөл Т.Доржханд гишүүн зурсан. УИХ-ын 19 гишүүн дэмжиж гарын үсэг зурснаар Түр хороо албаждаг. МАН-ын бүлгийн нэг ч гишүүн зураагүй байна. Ард түмний элч төлөөлөгч болно, шударга үнэний төлөө явна, мэдээллийг иргэдэд ил тод хүргэнэ гэж үүрэг хүлээн иргэдийн дэмжлэгийг авч УИХ-д сонгогдсон МАН-ын гишүүд зөвхөн намын эрх ашгийн үүднээс энэ асуудалд хандаж гарын үсэг зурахгүй байгаа нь харамсалтай санагдаж байна. Тэд зөвхөн МАН-ынхаа эрх ашгийн хүрээнд, өөрсдийнх нь байгуулсан Засгийн газрынхаа асуудлуудыг нуун дарагдуулах зорилгоор гарын үсэг зурахгүй байна гэж хардаж байна.

Төрийн нууцад оруулж худалдаж авах ажиллагааг Тендерийн тухай хуульд тодорхой заасан байгаа шүү дээ. Тодруулбал, “Төрийн нууцад хамруулсан болон үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой тусгай зориулалтын тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл, техник байгууламж, ажил үйлчилгээ болон галт зэвсэг худалдан авахтай холбоотой харилцааг зохицуулахгүй” хэмээн заасан байгаа. Гэтэл ногоон автобус Үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөхүйц хэмжээний асуудал мөн үү. Биш. Нүүрсний оффтейк гэрээнүүд ҮАБ-д нөлөөлөхүйц хэмжээний асуудал мөн л биш. Эдгээрийг яагаад Үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөхүйц хэмжээний асуудал гэж нууцад хамруулав. Яагаад Төрийн болон албаны нууцын тухай хуулийг тэнд ашиглав. Үнэхээр энэ хуулийг ашигласан уу, үгүй юу. Энэ асуудлуудыг ил тод болгоё гэж байгаа юм.

Өнөөдөр энэ асуудалд ямар нэгэн хариулт өгсөн хүн алга. Үүнийг хэн нууцад оруулсан бэ гэдгийг өнөөдөр сэтгүүлчид ч тэр, жирийн иргэд ч тэр мэдэхгүй байна. Төрийн нууц гэдэг нэрэн доор хууль бус зүйл байна уу. Нээлттэй биш, нууц байх тусам түүний цаана хууль бус зүйл, хулгай явж байна гэж хардаг.

-Сүүлийн долоон жилийн хугацаанд нууцад хамруулж ажил үйлчилгээ хийсэн зүйл хэр их байна вэ?

-Төрийн нууцад хамрагдсан л гээд байгаа болохоос яагаад нууцад оруулсан, хэн оруулсан юм бэ гэдэг нь хаалттай байна. Нүүрсний оффтейк гэрээнүүд нууцад хамрагдсан гэсэн мэдээлэлтэй л байна. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн асуудал болоод хувирсан. Нууцад хамрагдсан учраас энэ асуудалтай УИХ-ын гишүүд бид өнөөдрийг хүртэл танилцаж чадахгүй байгаа. Нууцад хамруулсан мэдээлэлтэй танилцахаар “Та төрийн нууцад хамруулсан мэдээлэлтэй танилцсан. Тиймээс энэ талаарх мэдээллийг ямар нэгэн байдлаар гаргавал та Монгол төрийн нууцыг санаатайгаар ил гаргасан хариуцлага хүлээлгэнэ гэдэг. Төрийн нууцын тухай хуулиар хэрвээ тухайн асуудал нь тухайн үедээ нууц байсан бол хугацаа, үйл ажиллагаа нь дууссаны дараа олон нийтэд ил болгох эрхтэй юм билээ. Харамсалтай нь энэ байдал өнөөдрийг хүртэл гарч ирсэнгүй.

Дээрээс нь нийслэлийн худалдан авалтууд хүртэл нууцад орчихсон. Ногоон автобус, Улаан автобус. Цагдаагийн, түргэн тусламжийн машинууд зэрэг. Үүнээс өөр нууцад оруулсан асуудал хэд байгааг хэн ч мэдэхгүй. Нууцад орсон гэж зохион байгуулалт хийж байгаа болохоос яг нууцад орсон уу, үгүй юу. Хэн нууцад оруулсан нь тодорхойгүй. Засгийн газар оруулсан уу. Эсвэл Засгийн газраар дамжуулаад Тагнуулын ерөнхий газар оруулчихсан уу. Тэр нь нууцад оруулах субъект мөн үү, биш үү гэдгийг ил болгомоор байна. Хэрвээ нууцад оруулсан бол Засгийн газар оруулсан байх ёстой. Засгийн газар үнэхээр нууцад оруулсан уу, үгүй юу гэдгийг өнөөдрийг хүртэл гаргаж тавихгүй байна. Энэ нууцынх гэдгээ гаргаж тавих хэрэгтэй шүү дээ. Түр хорооны зорилгын нэг нь хэдий хэмжээний гэрээ нууцад орсон бэ гэдгийг ил болгох зорилготой.

-Хэр их хэмжээний мөнгө нууцын ард зарцуулагдав гэдэг мөн чухал л даа?

-Гадаадын зээл, тусламж, хувийн аж ахуйн нэгжүүдийн өгсөн хандив мөнгөний нийт зарцуулалт 20 их наяд төгрөг байгаа юм. Үүнээс нууцад оруулсан асуудлууд байна. Шууд худалдан авалтууд хийсэн асуудал ч байна.

Үүнээс гадна бүх нийтийн өндөржүүлсэн бэлэн байдлын зэрэгт шилжсэн үеийн худалдан авалтуудыг шууд төр худалдаж авна гээд тендерийн тухай хуульд заачихсан. Энэ хуулиар дамжуулж шууд худалдан авалтууд хийдэг. Гэтэл өндөржүүлсэн бэлэн байдлын зэргийг цуцалчихаад байхад энэ хуулиа ашиглаад байна. Жишээлбэл, өндөржүүлсэн бэлэн байдлын зэргийг цуцалбал вакцин зэрэг худалдан авалтууд ердийн худалдан авалтаар явах ёстой. Нээлттэй тендерээр худалдан авалтыг зохион байгуулах ёстой. Харамсалтай нь тэгж явахгүй байна.

-ҮАБЗ-өөс гадна тухайн асуудлыг төрийн нууцад оруулах эрхтэй субъект байдаг юм уу?

-Засгийн газар төрийн нууцад оруулна. Хоёрдугаарт, УОК-оос онц байдал зарласан үеийн нөхцөл гэдэг юм уу, эсвэл гамшгаас хамгаалах бэлэн байдал зарласан бол тухайн нөхцөл байдалтай уялдуулж төрийн худалдан авалтыг зохион байгуулах чиглэлийг яамд хэрэгжүүлсэн асуудал бий. Гэтэл өндөржүүлсэн бэлэн байдал цуцлагдчихаад байхад хэрэгжээд байна. Энэ асуудлууд бол ноцтой л доо.

Хуульд “үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөхүйц” гэдэг томьёолол байгаа юм. Энэ томьёоллоор Засгийн газар тухайн асуудал ҮАБ-д нөлөөлөх эсэх, төрийн нууцад оруулах эсэх шийдвэрийг ҮАБЗ-өөр хэлэлцүүлж шийдвэр гаргуулдаг. Энэ процессоор явж байна уу, үгүй юу. Нийслэлийн асуудал энэ дарааллаар хийгдсэн үү гэдэг нь маш эргэлзээтэй. Ер нь Тагнуулын ерөнхий газар үүн дээр ямар нэгэн зөвлөмж өгч, түүнд нь үндэслэж нууцад хамруулах боломжгүй юм билээ. Засгийн газар тэрийг хэлэлцэж шийдвэр гаргах ёстой.

Энд нэг зүйлийг хэлэхэд, цөөнхийн буюу сөрөг хүчин Түр хороог ахалж, зохион байгуулж чадвал мэдээллийг олон нийтэд ил болгож чадах юм билээ. Түүнээс эрх барьж байгаа намаас сонгогдсон УИХ-ын гишүүн Түр хороог даргалахаар Засгийн газартай тодорхой түвшинд мэдээллээ солилцоод алийг нь ил гаргах, алийг нь нууцалж иргэдэд мэдээлэхгүй байх вэ гэдгээ зохион байгуулдаг юм билээ. Хөгжлийн банкны сонсгол дээр энэ процесс харагдсан.

Яагаад гэхээр цөөнхөөс орж ирсэн УИХ-ын гишүүдэд мэдээллийг харилцан адилгүй өгч байгаа юм. Өөрсдөө түрүүлж мэдээлэл авдаг. Харин цөөнхийн бид хэвлэл мэдээллийн шууд дамжуулалтаас олон нийт авч байгаа мэдээлэлтэй яг адил хэмжээнд мэдээлэл авч байгаа юм. Тэд түрүүнд мэдээлэл авч асуултуудаа бэлдчихээд, харин бид шинжээчийн мэдээллийг авалгүйгээр шууд сонсголд орох нь утгагүй. Нүүрсний сонсголын хүрээнд шинжээчид ажиллаад тэрхүү мэдээлэлтэй танилцаж нээлттэй сонсгол хийх гэтэл хугацааг нь хойшлуулсан. Дараа нь Түр хороог бүр татан буулгачихсан. Энэ бол олон нийтэд тэр мэдээллийг хүргэхийг хүсээгүй гэсэн үг. Ковидын зарцуулалтын түр хороог мөн адил замхруулсан.