Өнгөрсөн долоо хоногийн Лхагва гаригт хуралдсан Засгийн газрын хуралдаанаас Монголбанкнаас БНХАУ-ын Ардын банктай байгуулсан своп хэлцлийн ашиглалтыг 550 сая ам.доллараар нэмэгдүүлэх, гадаадын банк, санхүүгийн байгууллагаас алтны орлогоос эргэн төлөх нөхцөлтэй 300 сая ам.доллар татах, Хадгаламжийн даатгалын корпораци, Төрийн банкнаас эзэмшиж буй Монгол Улсын Засгийн газрын гадаад үнэт цаасыг олон улсад арилжаалах замаар 283.4 сая ам.долларын нөөцийг буцаан төвлөрүүлэх шийдвэр гаргасан. Тиймээс Засгийн газрын хуралдаанаас гаргасан шийдвэрт эдийн засагчид ямар байр суурьтай байгааг тодруулан хүргэе.
ЗАСГИЙН ГАЗАР ҮНЭНТЭЙГЭЭ НҮҮР ТУЛЖ БАЙНА
ЭДИЙН ЗАСАГЧ Ж.ДЭЛГЭРСАЙХАН:
-Засгийн газраас своп хэлцлийн ашиглалтыг 550 сая ам.доллараар нэмэгдүүлэх шийдвэр гаргасан. Монгол Улсын эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдалтай уялдуулж ийм шийдвэр гаргасан гэж харж байна. Валютын нөөцийн хэмжээ багасаж болзошгүй байгаа энэ үед эдийн засгаа эрсдлээс хамгаалах шийдвэр мөн боловч эргээд своп хэлцэлийн ашиглалтыг нэмэгдүүлсэн хэмжээгээр Монгол Улсын өр нэмэгдэж байгаа нь үнэн. Товчхондоо, БНХАУ-ын Ардын банкнаас 550 сая.ам доллар зээлж байна гэсэн үг. Гэхдээ энэ өр Засгийн газрын өр дээр нэмэгддэггүй. Монголбанкны өр дээр нэмэгддэг. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын нийт өрийн дүн дээр нэмэгдэнэ. Своп хэлцлийн ашиглалтаас бусад төрлийн арга хэмжээ нь өрийн хэмжээг нэмэгдүүлэхгүйгээр валютын нөөцөө нэмэхийг оролдож байгаа хэрэг. Төрийн банк болоод Хадгаламжийн даатгалын кропораци хоёр хоёулаа төрийн байгууллага. Тиймээс дээрх байгууллагуудын эзэмшилд байгаа бондуудыг мөнгөжүүлнэ гэдэг нь төгрөг болгоно гэсэн үг. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Сангийн сайдаар ахлуулсан ажлын хэсэгт ойрын хугацаанд гадаад валютын албан нөөцийг 1 тэрбум ам.доллараар нэмэгдүүлэх үүрэг даалгавар өгсөн. Тиймээс уг үүрэг даалгаврыг биелүүлэхийн тулд авч хэрэгжүүлж байгаа бодлогын арга хэрэгсэл гэж харж байна. Эдгээр арга хэрэгсэл нь эдийн засаг талаасаа тийм ч муу арга хэрэгсэл биш. Яалт ч үгүй эдийн засаг хүндэрчихсэн байгаа гэдгийг хүлээн зөвшөөрч, үнэнтэйгээ нүүр тулах хэрэгтэй. Засгийн газар энэ үнэнтэй нүүр тулж, үнэнд гүйцэгдэж байна гэсэн үг.
Тиймээс өөрсдийн хэмжээнд нөөц бололцоогоо ашиглаж, авч болох арга хэмжээгээ авч байна гэсэн үг. Своп хэлэлцэл гэх санхүүгийн хэрэгсэлийг эрсдлийг бууруулахын тулд ам долларын ханшийг бууруулах, хүү төлөх, валютын нөөц нэмэгдүүлэх гэх мэт олон байдлаар ашигладаг.
Тодорхой хэмжээний тохиролцсон үнээр валютыг хооронд нь солилцох, валютын зээлийн хүү дээр тохиролцох арга юм. Хамгийн гол нь ханш өөрчлөгдөж, хэт их савласан тохиолдолд манайх алдагдал хүлээх магадлал өндөр. Дээр нь ашигласан валютаа эргүүлж төлөх хүртлээ тодорхой хэмжээний хүү төлж байгаа. Тийм учраас аль болох своп хэлцэлийн хүрээнд ашигласан валютаа богино хугацаанд эргүүлж төлөх юм бол учирч болох эрсдлийг бууруулна.
ӨР ТАВЬЖ ВАЛЮТЫН НӨӨЦӨӨ ӨСГӨХ НЬ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЭРҮҮЛ АРГА БИШ
ЭДИЙН ЗАСАГЧ Ч.ОТГОЧУЛУУ: БНХАУ-ын Ардын Банкнаас 550 сая.ам доллар своп хэлцэлийн хүрээнд авах Засгийн газрын уг шийдвэр Өрийн тухай хуулиараа Засгийн газрын өрд тооцогддоггүй. Монголбанкны өр дээр нэмэгдэж тооцогдоно. Засгийн газрын өр Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 60 хувиас хэтэрч болохгүй учраас Монголбанкны өрийг тусад нь тооцож явдаг. Дотоодын хууль тогтоомжийн дагуу Засгийн газрын өр, Монголбанкны өр гэж хувааж үздэг боловч ОУВС, Дэлхийн банкнаас Монголбанкны өрийг Засгийн газрын өр дээр нэмж тооцдог. Монголбанкинд Засгийн газар баталгаа гаргаж өгдөг учраас өр алдагдлыг улсын төсвөөс төлдөг. Эцсийн дүндээ татвар төлөгчдийн төлөх өрийн хэмжээ нэмэгдсэн гэсэн үг. Дээр нь Монгоол Улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт бодит биш хөөсөрсөн үзүүлэлт.
Гэтэл ДНБ-ний хэмжээ өссөн цаасан дээрх үзүүлэлтийг дагаад өрийн таац өндөр болдог. Тэр хэрээр өрийн хэмжээгээ нэмэгдүүлэх нь ирээдүйн татвар төлөгчдийн нуруун дээр их хэмжээний ачаа үүрүүлж байна гэсэн үг. Ирээдүйн боломжийг өнөөдөр үгүй хийдэг байж болохгүй.
Олон улсад Засгийн газрын нийт өрийн хэмжээ ДНБ-нийхээ 20 хувь хүртэл хэмжээнд байдаг. Яахав Монгол Улс шиг хөгжиж байгаа орнуудын хувьд эдийн засгаа тэтгэх томоохон төслүүдээ хэрэгжүүлэх, урагшлуулах хэрэгцээ шаардлага өндөр байдаг учраас ДНБ-ний 40 хувьтай тэнцэх хэмжээний өр зээл Засгийн газар нь авч болдог. Гэтэл манайх 60 хувь. Монгол Улсын эдийн засаг 15 тэрбум ам.доллар байгаагаас Засгийн газрын өр бараг л 8-9 тэрбум ам.доллар руу дөхөж байгаа байх. Дээр нь Монголбанкны өр 2.5 тэрбум ам доллар байсан бол өнгөрсөн долоо хоногт гаргасан Засгийн газрын шийдвэртэй холбоотой 3 тэрбум ам.доллар болчихлоо. Ингээд харахаар Монгол Улсын бодит өр нийт эдийн засгийн үзүүлэлтийнхээ 70-80 хувь руу дөхсөн үзүүлэлт болохоор байна. Сүүлийн үед ам долларын ханш өсч, төгрөгийн ханш суларч байна. Тийм учраас ханшийн алдагдал дээр бидэнд илүү том эрсдэл үүснэ. Өнөөдөр долларын ханш хэд байна. Одоогоор 3-4 жилийн өмнө хэд байсан билээ. Тэгвэл дараа жил ам.долларын ханш хэрхэн өөрчлөгдөх бол. Бид өнөөдөр 1 ам.доллар 3500 төгрөгтэй тэнцэж байхад 100 ам.доллар зээлээд эргээд жилийн дараа 1 ам доллар 4000 төгрөг болсон ч хамаагүй 100 ам.доллараар нь төлөхөөс гадна жилийн хугацаанд тодорхой хэмжээний хүү зээлдүүлэгч талдаа төлнө гэсэн үг. Тиймээс хүү болоод ханш дээр эрсдэл хүлээнэ гэсэн үг. Гадаад валютын нөөц буурахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд Засгийн газраас багахан заль хэрэглэж байна гэж харж байна.
Сүүлийн жилүүдэд нүүрсний үнэ өндөр байсан. Ийм таатай нөхцөлөө ашиглаад Монгол Улс өрийнхөө хэмжээг бууруулахын оронд дахин санхүүжүүлэх шийдвэр гаргасан. Зээлийн төлөх хугацааг хойшлуулж, илүү их хүү төлж байна. Харьцангуй урт хугацаатай, бага хүүтэй бондыг богино хугацааны өндөр хүүтэй бондоор сольчихоод түүнийгээ Монгол Улс өрнөөсөө төллөө гэж худлаа ярьсан. Гэтэл одоо нэмээд өр тавьж байна.Өр тавьж валютын нөөцөө өсгөх нь эдийн засгийн эрүүл арга биш.
Харин алтныхаа нөөцийн нэмэгдүүлэх замаар валютын нөөцөө өсгөж болно. Эсвэл гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг дэмжих ёстой. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтаас орж ирэх доллар Монголд шингэдэг. Харин экспортоор орж ирсэн доллар эргээд импорт болоод гарчихдаг учраас гадаад худалдааны тэнцэлд асар хортой.
Хоёрдугаарт, Хадгаламжийн даатгалын корпораци, Төрийн банкнаас эзэмшиж буй Монгол Улсын Засгийн газрын гадаад үнэт цаасыг олон улсад арилжаалах замаар 283.4 сая ам.долларын нөөцийг буцаан төвлөрүүлэх шийдвэр нь эерэг мессэж өгөх зорилготой байх. Монгол Улсын хувьд уул уурхайн ганц түүхий эдийн экспорт болоод худалдан авагч БНХАУ-аас хамаарах хамаарах хэт өндөр болчихлоо. Гэтэл нүүрсний экспорт саатаж байгаа энэ үед гадны хөрөнгө оруулагчид Монгол Улсад итгэж, тэр дундаа Төрийн банкны үнэт цаасыг авахын тулд маш их зүйл шаардах байх.
ШУУД “ТОМ ӨР” ГЭХЭЭСЭЭ ИЛҮҮТЭЙ САНХҮҮГИЙН УДИРДЛАГЫН ХЭРЭГСЭЛ ГЭЖ ХАРАГДАЖ БАЙНА
ЭДИЙН ЗАСАГЧ Р.ДАВААДОРЖ:
-Эдийн засгийн нөхцөл байдал хүнд байна. Нүүрс гэдэг ганц бүтээгдэхүүн дээр суурилсан эдийн засагтай учраас ийм амархан ганхаж байна. Засгийн газраас гаргасан шийдвэр бол ханшаа алдахгүйн тулд хийж байгаа алхам гэж харж байна. Хэрэглэгч орны бас нэг том зовлон. Удахгүй төсвийн тодотгол орж ирж замбараагүй тэлсэн төсвийнхөө зарлагыг буулгах, төсвийн орлогоо зөв төсөөлөхөөс өөр арга байхгүй. Хятадын Ардын банктай хийх своп хэлцэл гэдэг нь Монголбанк болон БНХАУ-ын Ардын Банк (People’s Bank of China) хоорондын үндэсний мөнгөн тэмдэгт солилцох гэрээ юм. Энэхүү хэлцлийн гол зорилго нь хоёр улсын худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг дэмжих, мөн богино хугацааны хөрвөх чадварыг нэмэгдүүлэх замаар санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангахад чиглэдэг. Монголбанк 2011 оны тавдугаар сарын 6-нд Хятадын Ардын банктай анхны своп хэлцлийг байгуулсан. Эхний гэрээгээр 5 тэрбум юань (ойролцоогоор 1 их наяд төгрөг)-ийг гурван жилийн хугацаатай солилцохоор тохирсон. Дараа нь 2012 онд хэмжээг 10 тэрбум юань болгон нэмэгдүүлж, 2014 онд 15 тэрбум юань (ойролцоогоор 7.25 их наяд төгрөг) хүртэл өсгөж байв. Энэ нь БНХАУ-ын дарга Си Зиньпиний 2014 оны айлчлалын үеэр шинэчлэгдсэн гэрээний үр дүн байсан.Хамгийн харамсалтай эь, манайхан гэрээний хугацаагаа 2014, 2017, 2020, 2023 онуудад тус бүр 3 жилээр сунгаж луу унжиж байсан бөгөөд сүүлд 2026 он хүртэл хэрэгжүүлэхээр тохиролцсон. 2011-2016 онд Монгол Улс энэхүү хэлцлээс нийт 12 тэрбум юань (тухайн үеийн ханшаар 1.8 тэрбум ам.доллар) ашигласан бол 2023 онд 1.5 тэрбум юань (210 сая ам.доллар), 2024 онд 4.5 тэрбум юань төлж, нийт ашиглалтын үлдэгдэл 6 тэрбум юань болж, 2016 оны түвшнээс хоёр дахин буурсан. 2025 оны гурван сарын байдлаар своп хэлцлийн ашиглалтыг 550 сая ам.доллараар нэмэгдүүлэх шийдвэр гаргасан. Монголбанк нь БНХАУ-ын Ардын банктай байгуулсан своп хэлцлийн хүрээнд юанийн зээл авч, үүнийгээ ам.доллар руу хөрвүүлэн гадаад валютын нөөцөө өсгөх нь. Энэ нь шинээр өр авч байгаа хэлбэр биш, харин одоо байгаа гэрээний хязгаарыг илүү ашиглаж байна гэсэн үг. Гэхдээ эргэн төлөлтийн хуваарь, хүүгийн төлбөр зэрэг нь ирээдүйд санхүүгийн дарамт болох эрсдэлтэй. Засгийн авч буй арга хэмжээ нь шууд утгаараа шинэ өр бий болгох бус, одоо байгаа санхүүгийн хэрэгслүүдийг ашиглан валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх, төлбөрийн тэнцлийг сайжруулахад чиглэсэн арга хэмжээнд тооцогдоно. Монгол Улсын гадаад валютын нөөц 4.7 тэрбум ам.долларт хүрсэн ба энэ нь импортын таван сарын хэрэглээ.
Монгол Улсын гадаад өрийн хэмжээ 35 тэрбум ам.долларт хүрсэн хүнд нөхцөлд байна. Бид гадаад өрийн зээлийн хүүнд жил бүр 2 их наяд төгрөг төлж байна. Санхүү, эдийн засгийн хариуцлагагүй байдал шат шатандаа гаарсан. Тухайлбал нийслэл Улаанбаатар хот 500 сая ам.долларын бонд босгоно. Араас нь аймгууд хөдөлж эхэлнэ. Энэ мэт өр үйлдвэрлэх бодлого шийдвэр гаргаж байна.
Мөн алтны орлогоор баталгаажсан 300 сая ам.доллар нь шинэ зээл тул өр нэмэгдэнэ, гэхдээ эргэн төлөлт нь алтны орлогоос хамаарна.Үнэт цаасны арилжаа (283.4 сая ам.доллар) нь өр бус, хөрөнгө борлуулалт юм. Эдгээр шийдвэрүүд нь богино хугацаанд валютын нөөцийг нэмэгдүүлж, эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангахад тусална. Гэхдээ урт хугацаандаа своп хэлцэл болон алтны зээлийн эргэн төлөлт нь экспортын орлого, гадаад эрэлтээс хамааралтай тул эрсдэл дагуулж болзошгүй. Шууд “том өр” гэхээсээ илүүтэй санхүүгийн удирдлагын хэрэгсэл гэж харагдаж байна.
эдийн засгийн төлөвМонгол Улсын Засгийн газарсвоп хэлцэлБНХАУ-ын Ардын банк
Эх сурвалж: Nnews.mn