mnews.mn

Тапатрип групп Улаанбаатар хотод дугуй болон скүүтэр түрээсийн шинэ үйлчилгээг нэвтрүүлэхээр болсон талаар бид өмнө нь мэдээлж байсан.

Тус компани хотын түгжрэлийг бууруулах зорилгоор “Тапа” скүүтэр болон унадаг дугуй түрээсийн үйлчилгээг өнөөдрөөс /2024.04.19/ эхлүүлж байгаа юм. Тус үйлчилгээ нь таксинаас арав дахин хямд үнэтэй буюу нэг минутын төлбөр нь 150 төгрөг байх аж.

Гэрч: Түргэн тусламж ирэхээс өмнө 16 настай охин амьсгал хураагаагүй байсан

Дөрөвдүгээр сарын 17-нд Чингэлтэй дүүргийн 15 дугаар хорооны нутаг дэвсгэр буюу Хайлаастад зам тээврийн ноцтой осол гарч 16 настай охин амь үрэгдсэн юм. Энэ талаар тухайн дүүргийн оршин суугчид болон талийгаач охины сургууль дээрээс сурвалжилсан сурвалжлагыг хүргэж байна.

Чингэлтэй дүүргийн 15 дугаар хорооны оршин суугч: 

–Хайлаастын энэ зам чиний харж байгаачлан хоёрхон эгнээтэй зам. Өвлийн улиралд ч осол аваар гарах нь бага. Саяхан орсон борооноор зам нь бага зэрэг эвдэрснээс бусдаар дажгүй. Осол гарсан уулзвар дээр өмнө нь осол гарч байхыг би лав үзээгүй. Пунцогцогчинлин хийдийн урд талын уулзвар дээр жолооч нар нэгэндээ хүлээцтэй хандчих л хэрэгтэй байгаа юм. Туслах зам талаас нь гэр хороолол, сургуулийн зам төв замтайгаа нийлдэг. Жолооч Пунцогцогчинлин хийдийн урд өөр машинтай шүргэлцээд сандарсандаа эсрэг урсгалынхаа явган хүний замаар явсаар байгаад айлын хашаа очиж мөргөсөн байгаа юм. Осол гарах үед би яг нүдээр хараагүй ч ослын дараа очиж харсан. Хэрвээ тэр жолооч уруудаж явсан бол эсрэг урсгалынхаа явган хүнийг зам дээгүүр дайрч гарах боломжгүй мөртлөө айлын хашаа, хүнтэй юутай нь мөргөсөн байсан гэв.

Сурвалжилга бэлтгэж явах үеэрээ бидэнтэй таарсан тус хорооны оршин суугч бүрээс тус ослыг харсан эсэх талаар асууж, тодруулж байлаа. Тэр олон хүмүүс дундаас ослын газраас холгүй таарсан нэгэн иргэн “Юугаа шиншилж яваа хулгайч вэ, чамд ямар хамаатай юм” хэмээн уурласан юм. Гэвч тэрбээр амь үрэгдсэн охины хамаатан байж таарав.

Амь үрэгдсэн 16 настай охины хамаатны ах:

-Осол гарсан тухай урьд шөнө олж мэдээгүй. Өглөө унтаж байсан чинь дүү маань гэрт орж ирсэн. Тэрээр охин маань өнгөрчихлөө гэдгээс өөр юу ч хэлээгүй. Би юу болсныг тухайн үед огт ойлгоогүй. Охины аав, ээж 50 гарсан настай хүмүүс. Охин хөдөлгөөн багатай, дээрээ ах, эгчтэй айлын бага хүүхэд гэв.

Ингээд осол болсон газрын байршлыг зааж өгсөн юм. Ослын газарт ирэх үед өдрийн 12:00 цаг болж байв. Блокоор ханаа өрсөн, баганыг нь тоосгоор өнгөлсөн хашаа байлаа. Хашааны төмөр хаалга цөмөрч зүүн урдахь хэсэг бүхэлдээ нурж унажээ. Ослын газар хүүхдийн улаан малгай, цус болсон ганц нэг чулуу үлдсэн байлаа.

59 дүгээр сургуулийн дөрвөн хөвгүүнээс тухайн ослын тухай мэдэж байгаа эсэхийг асуухад зургадугаар ангийн хөрслөг бор хүү ослыг нүдээр харсан гэв.

59 дүгээр сургуулийн зургадугаар ангийн хүү: 

-Энэ айлын хашаа өчигдрийн (уржигдар) ослоор ингээд нурсан. Хичээл маань 16:40 минутад тарсан. Гадаа дулаахан болчихсон болохоор шууд гэртээ харилгүй жаахан гадаа тоглох гээд үлдсэн. Сургуулийн ойролцоо тоглож байсан чинь тэнд осол гарчихсан байна гээд гэнэт найзууд маань хэлсэн. Тэнд очих үед нэг машин хашаа руу мөргөөд орчихсон байсан. Олон хүүхдүүд газарт блок, тоосгон дунд хэвтчихсэн, нэг гараа хугалсан хүүхэд гараа барьчихсан явган хүний зам дээр сууж байсан. Бас нэг охин огт хөдлөхгүй хэвтэж байсан гэв.

Осол болох үед автомашин айлын хашаа руу мөргөж орсон бөгөөд тус хашааны оршин суугчтай ярилцлаа.

-Та осол гарах үед гэртээ байсан уу?

-Хайлаастын зам манай гэрийн цонхоор харагддаг болохоор ихэвчлэн түгжрээтэй байдгийг нь хэлье. Осол гарах үед би гэртээ унтаж байлаа. Тэгээд ямар нэг чанга чимээнээр сэрсэн. Гэрээсээ гарах үед байшингийн урд хүүхдийн гутал хэвтэж байсан. Осол болох үед талийгаач охины гутал шидэгдээд ороод ирсэн байх. Манай хашааны буланд байдаг хогийн поошиг, нойлын хажууд хүүхдүүд тоосго, блоконд дарагдчихсан хэвтэж байсан. Ихэнх нь ухаангүй. Нэг насанд хүрсэн хүн ухаантай байсан ч тэрээр тоосго, блоконд дарагдсанаасаа болж хөдөлж ч чадахгүй. Хашааны төмөр хаалгыг цөмлөөд хүүхдийн хөл гараад ирчихсэн. Тэгээд л бушуухан тэр хүүхдүүдийн дээрх тоосго, блокыг зайлуулж эхэлсэн.

-Цагдаа, эмнэлгийн байгууллага хэр хурдан ирсэн бэ?

-Миний бодлоор удаан хугацааны дараа ирсэн. Яг минут зааж хэлж чадахгүй. Би тэр амь үрэгдсэн охины хүзүүн дээр хуруугаа тавьж зүрхний цохилтыг нь мэдэрсэн. Тэр үед багахан, удаанаар ч гэсэн судас нь цохилж байсан. Төд удалгүй түргэн тусламж ирсэн. Тэд охиныг амьсгал хураачихсан байна гэж хэлсэн. Тэгээд л би шоконд орсон доо. Үнэхээр аймшигтай, түрүүхэн намайг хуруугаа хүргэх үед амьд байсан охин ингээд амьсгал хураачихсан байна гэхээр үнэхээр цочирдом байсан. Түргэн тусламж ирэхээс өмнө талийгаач охин амьсгал хураагаагүй байсан.

-Түүний дараа юу болсон бэ?

-Тэгээд хамгийн хачирхалтай нь кинон дээр хүмүүсийг цахилгаанаар цохиулаад амь оруулах гэж оролддог шүү дээ. Ерөөсөө тэгээгүй, бас цагаан даавуу, эсвэл ямар нэгэн юмаар амьсгал хураасан охины нүүрийг бүтээхгүй байгаа нь үнэхээр эвгүй байсан. Ослын газрыг кино үзэж байгаа мэт хүмүүс тойроод зогсчихсон.

-Хашаагаа өөрсдөө засах гэж байна уу?

-Тэдгээр хүмүүс эрүүл, аюулгүй байвал манай хашаа бол яахав дээ. Хашаагаа өөрсдөө засах, яах эсэх нь тодорхойгүй байна. Жолооч дараа холбогдоно гэсэн. Манай хашаа замынхаа зүүн талд байрлалтай. Хашааны хажуу дахь зам дээшээ өгсөх урсгалтай. Яаж эсрэг урсгалаас ирж мөргөдөг байна аа хэмээн халаглав.

Амь үрэгдсэн охин 59 дүгээр сургуулийн сурагч байсан аж. Тухайн сургууль урд болон баруун талдаа орох, гарах хоёр хаалгатай. Сургуулийн урд талын замын гарц дээр хоёр хурд сааруулагч, замын тэмдэг, тэмдэглэгээ зэргийг хангалттай байрлуулсан. Сургуулийн хашааны гаднах шон дээр дөрвөн зүгт харах дөрвөн ширхэг камер ч суурилуулжээ. Охины сургууль дээр очих үед хоёр жижүүр багш үүдэнд нь сууж байлаа. Захирал, сургалтын менежертэй уулзах гэж яваагаа хэлэхэд “Одоо хуралтай байгаа, уулзуулах боломжгүй” гэв. Хэсэг хугацааны дараа өөр жижүүр багшид сургуулийн захирал, сургалтын менежертэй уулзах хүсэлтэй байгаагаа хэлэхэд “Гэмтэлийн эмнэлэг явсан” гэх хоёр өөр хариулт өгч байв.

Осол болсон өдөр хуваарийн дагуу хичээл 18:45 минутад тарсан. Осолд өртсөн хүүхдүүд сургуулиас урагш байрлах Пунцогцогчинлин хийдийн уулзвараар аюулгүй зам гарч, явган хүний зам дээр алхаж байжээ. Тэр үед Toyota Prius маркийн автомашин Hyundai Verna маркийн автомашинтай мөргөлдсөний улмаас явганаар зорчиж байсан зургаан хүүхэд, насанд хүрсэн нэг иргэнийг мөргөсөн байна. Эх сурвалжийн хэлж буйгаар хохирогчид блокон хашаатай хавсарч мөргүүлсэн. Өчигдрийн байдлаар Гэмтэл согог судлалын үндэсний төвийн Эрчимт эмчилгээний тасагт нэг том хүн, хоёр хүүхэд хэвтэн эмчлүүлж байна. Мөн хоёр хүүхэд хүүхдийн мэс заслын тасагт, нэг хүүхэд толгойн мэс заслын тасагт хэвтэн эмчлүүлж байгаа аж.

Тус осолтой холбогдуулан ЦЕГ–ын Урьдчилан сэргийлэх газрын ХМОНХХ–ийн чиглэлийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн хошууч С.Баярбилэг өчигдөр мэдэгдэл хийлээ.

-Хоёр суудлын тээврийн хэрэгсэл мөргөлдсөний улмаас хажуугийн явган хүний замаар явж байсан нэг иргэн, 4-14 насны хүүхдүүд гэмтэж 16 настай нэг хүүхэд амиа алдсан. ЦЕГ-аас уг ослын шалтгаан, нөхцөлийг тодруулахаар мөрдөн шалгах үйл ажиллагааг шуурхай үргэлжлүүлэн ажиллаж байна.

Хоёр жолооч хоёул согтууруулах ундаа хэрэглээгүй байсан. Хааз, тоормос андуурч гишгэсэн эсэхийг мөрдөн шалгах явцад тодруулна. Гэхдээ тээврийн хэрэгслийн жолооч эрэгтэй, эмэгтэй байх энд хамаагүй. Тэдгээр автомашинууд ЧД-ийн Хайлааст орчимд хойноосоо урагш уруудах чиглэлд явж байсан. Хурд хэтрүүлсэн эсэх, хэний буруу вэ гэдгийг тодруулахаар ажиллаж байна. 2024 оны 3 дугаар сарын байдлаар бага насны хүүхэд зам тээврийн осолд өртсөн 149 тохиолдол бүртгэгдсэн байна. Жолоочийн хариуцлагагүй байдал хамгийн их нөлөөлдөг. Анхаарал болгоомжтой, хурдаа тохируулах, замын хөдөлгөөний дүрмээ баримтлаагүйгээс осол их гарч байна гэв.

Эрчим хүчний шинжээч, инженер Л.Жамбаатай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

---

-Эрчим хүчний салбар өнөөдөр ямар шатанд байгааг шинжээч хүний хувьд та арай өөр өнцгөөс харж байгаа байх. Өнөөдөр бид гадны улсаас хараат, дотооддоо байнгын дутагдалтай байна шүү дээ?

-Өнгөрсөн өвөл бид эрчим хүчний хувьд хамгийн хэцүү байдалтай байлаа. Жил ирэх тусам хүндэрч байгаа. Энэ бол ганцхан жил үүссэн асуудал биш. урт хугацааны буюу ардчилсан нийгэмд шилжсэнээс хойш эрчим хүчний салбартаа анхаарал хандуулаагүйгээс болсон асуудал. ардчиллаас өмнө энэ салбар төвлөрсөн төлөвлөгөөт буюу бүгдийг дээрээс төлөвлөж байв. Нийгэм солигдсоноос хойш салбар бүр өөрийн гэсэн яамтай, хууль дүрэмтэй болсон.

Бид энэ салбарыг нийгмийн халамж биш бизнес гэж харж хөгжүүлэх ёстой. Тэр үүднээс бизнесийн төлөвлөлт буюу хөрөнгө оруулалтыг татах төлөвлөлтийг ярих ёстой. Яахав, эдгээр төлөвлөлт хийгдсэн ч бүрэн гүйцэд биш, гал унтраасан байдлаар явж ирсэн. Хүмүүс харахдаа станц бариагүй тухай л ярьдаг. Үүний цаана олон суурь асуудал бий. Эрчим хүчийг бизнес гэдэг утгаар нь харвал суурь нөхцөлүүд буюу хууль эрх зүй, хөрөнгө оруулалтуудыг татсан эрх зүйн орчин, төлөвлөлт хэрэгтэй. Үнэ тарифын асуудал нэмэгдэж таарна. Эрчим хүчний салбарынхан өөрсдөө шаардлагатай тоног төхөөрөмж засвар үйлчилгээгээ жил бүр хийх ёстой байдаг. Түүнийгээ хийж чадахгүй буюу санхүүгийн эх үүсвэргүй болж байна.

Дээрээс нь чадвартай залуусаа алдаж байна. Байгаа хүмүүс нь эхнээсээ ажил хаяж байна. Тухайн салбарын хямрал бий болоход үүсдэг шинж тэмдгүүд бүгд илэрчихсэн. Цахилгаан үйлдвэрлэл нь багасч, тоног төхөөрөмж нь элэгдээд, ажилчид нь ажил хаяад дампуурлын ирмэг дээр ирчихсэн гэж харж байна.

-Энэ арга барилаараа гал унтрааж явж болохгүй гэдэг нь ойлгомжтой болчихлоо. Тэгвэл танд ямар хувилбар байна вэ?

-Нийтдээ дөрвөн чиглэлд өөрчлөлт ёстой болов уу гэж шинжээчийн хувьд харж байна. Нэгд, дээр хэлсэн хууль эрх зүйн төлөвлөлт, хөрөнгө оруулалтыг татах чиглэлээр ажиллах. Үүн дээр 2001 оноос Эрчим хүчний тухай хууль батлагдаад тухайн үед төрийн өмчит ганц компанийг задлаад 18 төрийн өмчит компани болгосон. Эрчим хүчний зохицуулах хороо байгуулсан. Үнэ тарифыг нь уян хатан тавьж, дараагийн эрчим хүчний компаниудыг хувьчлах процесс явагдаж байгаад зогсчихсон. 2001 он бол дэлхийн бүх улс, ялангуяа хөгжиж байгаа улсуудын эрчим хүчний салбарын реформ хийгдэж байсан үе л дээ. Нэг гол зүйл нь хөрөнгө оруулагчдад ашигтай, орчин нөхцөл нь тогтвортой, тодорхой байх ёстой. Засгийн газар нь нүүрсний станцыг дэмжих юм уу үгүй юм уу, сэргээгдэх эрчим хүчнийг дэмжих үү, яаж дэмжих юм, тарифыг хэдээр хуваарилах гэх мэт бүх зүйл тодорхой болсны үндсэн дээр хөрөнгө оруулалт хийнэ. Энэ нь манайд тодорхой биш байна. Төрийн байгууллагуудтай уулзахаар “Дэмжинэ” гэдэг. Бичиг цаасан дээр нь байдаггүй. Ялангуяа олон улсын байгууллага тоотой, тодорхой зүйлийг хүсдэг. Тэр зүйлийг бид эхний ээлжинд хийх хэрэгтэй юм.

Хоёр дахь чиглэл бол эх үүсвэрийн асуудал. Дулааны хувьд цахилгаанаас илүү ач холбогдол өгдөг. Тиймээс өнгөрсөн хугацаанд том станцуудыг харахад зарим нь 20-30 жил, Тавантолгойн цахилгаан станц гэхэд 10 гаруй жил баригдаагүй л байна. Суурь шалтгаан нь 10 жилийн өмнө хөрөнгө оруулалт, том улсуудын нөлөө зэрэг хүчин зүйлээс болж хэрэгжилт нь удааширсан бол сүүлийн таван жилд энэ нөхцөл байдал бүр хэцүү болчихлоо. Дээрээс нь нүүрсний станцыг санхүүжүүлэх газар байхгүй болж байна. Жишээ нь, ТЭЦ3-ын өргөтгөлийг ОХУ-тай хамтарч хийнэ гэж ярьж байсан боловч энэ улс өөрөө нөхцөл байдал нь хүндэрчихлээ. Тиймээс бид төлөвлөлт хийхдээ хандлагаа өөрчилмөөр байгаа юм.

-Хандлагаа өөрчлөх гэдгийг тодруулаач?

-Заавал том станц хотдоо барих гэдэг төвлөрсөн төлөвлөгөөт чиг хандлагаа өөрчил гэсэн үг. Олон улсын жишиг рүү оръё л доо. Эрчим хүчний станцуудыг жижиг хэлбэрээр хөгжүүлж байна. Заавал хотод байхгүй. Аймаг, сумын төвүүд дээр дэд станцууд барьчихаж байна. Сэргээгдэх эрчим хүчний хувьд сум бүрт 1 МВт батерей сториж буюу хуримтлуур байж болно. Ингээд бариад явбал бидний хувьд давуу талтай. Манай улс 330 сумаа цахилгаанаар холбочихсон. Гэхдээ холбосон цахилгааны чанар нь муу. Хоолоо ч хийж чадахгүй сум бий. Нэгэнт бий болчихсон шугамаа ашиглахын тулд шугамынхаа төгсгөлүүд дээр жижиг станцууд барьчихвал үр ашиг нь дээшилнэ. Хоёрт, жижиг станцыг хурдан хугацаанд барих боломжтой. Нарны станцыг нэг жилийн дотор, батерей хуримтлуур, эсвэл жижиг хийн станцыг 1-2 жилийн дотор барьчихна. Энэ асуудлаа цаг алдахгүй шийдэх боломжтой. Гуравт, сэргээгдэх цэвэр эрчим хүчний төслүүдэд олон улсаас хөрөнгө оруулалт татах боломжтой.

Дараагийн нэг чухал асуудал бол тариф. Тариф гэдэг нь зардал дээр нэмэх нь ашиг гэдэг томьёогоор тооцоологддог. Нэг КВт цахилгааныг үйлдвэрлэсэн зардал дээр тэр компани цаашдаа үйл ажиллагаагаа өргөтгөхийн тулд олон улсад 8-10 хувийн ашгийг хүлээн зөвшөөрдөг. Түүнээс илүү ашиг хүртэж болдоггүй. Тэгэхэд Монголд ашгийн ойлголт байхгүй. Зардлаа ч нөхөхгүй. Зардлаасаа 20-30 хувиар хямд зардаг. Улсын төсвөөс татаас авч нөхдөггүй. Алдагдал болоод баланс дээр нь явчихдаг. Нэг ёсондоо засвар хийх ёстой байсан бол хийхгүй, цалингаа нэмэх ёстой бол боломжгүй болоод л яваад байдаг. Компани өөрөө бүх хариуцлагаа үүрээд санхүү, техникийн хувьд эрсдэлд орчихсон гэсэн үг. Энэ нөхцөлийг яаралтай засахгүй бол үйлдвэрлэл багасна. Нэг өдөр бүгд унтарчихгүй учраас хүн бүр үүнийг мэдрэхгүй. Гэхдээ өнгөрсөн өвөл хөдөө орон нутагт цахилгаан нэлээд их хязгаарласан. Нийслэл рүү ч орж ирсэн. Энэ бол эрчим хүч хумигдаж байна гэсэн үг.

-Тарифын асуудлыг ярихаар иргэдийн төлөх чадамж хөндөгддөг. Шууд иргэдийн халаас руу ороод явчихаар эсэргүүцэлтэй тулж өнөөдрийг хүрсэн шүү дээ?

-Энэ бол үнэн. Иргэдийн төлөх чадамжийг нэмэгдүүлэхийн тулд ажлын байрыг бий болгох ёстой. Бизнес сэргэх ёстой. Үүний тулд эрчим хүч хэрэгтэй. Эрчим хүчийг бий болгоход тарифыг өсгөдөг. Энэ гурван тойрог нэг нэгэнтэйгээ холбоотой. Нэгийг нь зогсоогоод нөгөөг нь дэмжиж болохгүй. Холбоотой учраас тэнцвэрийг нь хадгалах хэрэгтэй. Ялангуяа Монголын хувьд 2030 он хүртэл эдийн засгийн өсөлт нь эрчим хүчээс шууд хамааралтай байхаар прогнозтой. Эрчим хүчний үйлдвэрлэл нэмэгдэх тусам эдийн засаг нэмэгдэнэ. 2030 оноос цааш эдийн засаг нэмэгдвэл эрчим хүчний орлого нэмэгдэнэ гэсэн хамаарал эсрэгээр явах юм.

Тэгэхээр бид үүн дээр тооцоо хийх болно. Иргэдийнхээ тарифыг хэдэн хувиар нэмбэл төлөх чадварт яаж нөлөөлөх вэ. Нэмэгдсэн мөнгөөрөө яаж эрчим хүчээ сайжруулах вэ. Үндэсний статистикийн газраас эрчим хүчний тарифыг 10 хувиар нэмэхэд иргэдийн төлөх чадварт 0.5 хувийн нөлөө үзүүлнэ буюу эрчим хүчний үнийг нэмэхэд төдийлөн өсөлт гарахгүй гэсэн дүгнэлт гаргасан юм билээ. Ийм байдлаар судалгаа хийж үзээд тарифаа нэмэх хэрэгтэй. Мэдээж хүн бүр орлогын өөр, өөр эх үүсвэртэй. Аль ч улсад цахилгааны төлбөрөө төлж чадахгүй хэсгийг дэмждэг. Манайд ч байна. Эмзэг хэрэглэгчдийн тариф гэж бий. 150 КВт-аас доош цахилгаан хэрэглэсэн хүмүүст хямд үнээр зардаг. Гэхдээ үүнийг бусад улсад ваучер хэлбэрээр өгдөг. Шаардлагатай бөгөөд хүссэн хүнд нь л өгнө. Хүн бүрт биш. Чадвартай хүмүүс нь зах зээлийнхээ үнээр цахилгаан дулаанаа авах ёстой. Ийм шударга зарчим руу орж байж энэ салбар эрүүлээр цаашаа хөгжих боломжтой.

-Компанийн засаглалыг эрүүлжүүлэх боломж бий юү?

-Дээр хэлсэн. 2000-аад оны эхээр төрийн өмчит компанийг хувьчлах тренд бий болж байсан. Хувьчлал сайнтай ч байна, муутай ч байна. Одоо бол хувьчлах тухай дэлхий нийтийн хувьд байхгүй болж байна. Эрчим хүчний салбар сртатегийн ач холбогдолтой учраас төрийн мэдэлд байх нь зүйтэй. Мэдэлд байна гэхээр төр ажиллуулна гэсэн үг биш. Төр хөрөнгөө л зээмшинэ. Харин мэргэжлийн хүмүүс буюу хувийнхан ажиллуулна гэдэг концепци дэлгэрчихсэн. Засгийн газрын эзэмшил гэдгийг олон нийтийнх болгочихож байна. Сингапур гэхэд эрчим хүчний компаниуд нь хувийнх биш олон нийтийнх. Хувьцаагаа хөрөнгийн бирж дээр зараад л олон нийтийнхээ хяналтанд байна. Ийм хэлбэрээр одоогийн төрийн өмчит компаниудыг хөгжүүлэх шаардлагатай.

-Эрчим хүчний эх үүсвэр рүүгээ оръё. Бидний амбиц бол эрчим хүчээрээ хараат бус болъё гэдэг. Ингээд том төслүүд эхлүүлдэг. Бүтдэггүй. Нүүрс, усан цахилгаан станцын төслүүд цаасан дээрээсээ хөдлөхгүй 30 жил болчихож байна. Яагаад бид ингэж бүтэлгүйтээд байна вэ?

-Энэ бол хоёр талтай ойлголт. Хэрэгжихгүй удаж байгаа нь үнэн. Эрчим хүчний төсөл өөрөө хурдан хэрэгждэггүй. Дор хаяж 4-5 жил шаардлагатай. Ингэхээр хүмүүст хүлээлт үүсгэчихдэг. Улстөрчид барилаа гэж зарлаад л маргааш нь ашиглалтад орчих юм шиг сэтгэгдэл төрүүлчихдэг. Тэр талаас ажил хийж байгаа хүмүүс бодолцох хэрэгтэй. Гэхдээ энэ бол манай Эгийн гол, Эрдэнэбүрэнгийн УЦС, ТЭЦ5-аас өөр тохиолдолд шүү.

Харин нэр дурдсан энэ төслүүдийг манайх маш их төлөвлөсөн. Асуудал их үүссэн. Нэгд, тарифын асуудал бий. ТЭЦ5-ын хувьд тариф дээрээ тохироогүй дүнгэлт байдаг. Дээрээс нь газраа сонгож чадаагүй. Тэр бол 2015 оны үе. Тэр үеэс хойш нүүрсэн цахилгаан станц санхүүжүүлэхгүй гэдэг олон улсад шийдвэр гарангуут Франц, Япон компаниуд “Сүүлийн боломж байсан. Та бүхэн шийдвэр гаргаж чадахгүй байсаар цаг алдчихлаа” гээд яваад өгсөн. “Шивээ-Овоо”-г Хятадтай хамтарч барих гэж байгаад замхарсан. Багануур бүтэлгүйтсэн. “Тавантолгой” одоо яригдаж байна. Олон хувилбараар барих гэж үзэж байна. Эхлээд хөрөнгө оруулалт гэж байсан. Төр өөрөө барья гэсэн чадахгүй болсон.

Ер нь ийм төслийн санхүүжилтэд тэрбум гаруй ам.долларын асуудал яригддаг. Үүн дээр улс төрийн нөлөө дотоодоос ч, гадаадаас ч их ордог. Манай улсын тэр компани хийнэ гэж шахах жишээтэй. Тиймээс удаашраад байгаа юм. Уг нь үүнийг хүмүүсийн анхаарал татахгүйгээр жижиг хэлбэрээр хийх боломжтой. Аймаг, сум бүрт 10, 20 сая ам.долларын төсөл ярихад Хятад, Япон, Солонгос компаниуд сонирхохгүй. Тэрбум гараад ирэхээр л том компаниуд ороод ирж байгаа юм. Тийм болохоор эх үүсвэрээ төлөвлөхөд өөрөөр шийдье гэсэн санаа хэлээд байгаа нь энэ. Яахав, нэг зүйл гэвэл станц бариагүйгээс алдагдсан боломжийн өртөг тооцвол манай улс маш их хугацаа алдсан. Өнгөрсөн 20, 30 жил бидэнд цахилгаан дулаан хангалттай байсан бол ямар их хөгжлийг бий болгох боломжтой байсан бэ гээд тооцоод үзвэл станцад оруулах хөрөнгө оруулалт, тарифтай харьцуулашгүй. Зөвхөн өнөөдөр төлөх гэж байгаа нэг сая долларын асуудлаа бодоод байх биш энэ станц барьснаар цаашид ямар олон бизнесийг дэмжиж, тэр нь улс эх орон нийгэмд ямар нөлөө үзүүлэх вэ гэдгийг үргэлж анхаарах ёстой юм.

-Батерей сториж гээд та ярилаа. Манайд энэ технологи эхэлчихээд байна. Химийн хүрээлэн дээр гэхэд судлаачид япон автомашины батарейнаас эрчим хүч хуримтлуур үүсгэж байгаа тухай бид сурвалжилж байсан. Батерейг эрчим хүч нөөцлөхөд ашиглах технологийг түлхүү дэлгэрүүлэхийн тулд яах ёстой вэ?

-Эрчим хүч нөөцлөх гээд байгаа зорилго бол нэгд, эрчим хүчний хэрэглээ багатай шөнийн цагаар цахилгаан нөөцлөөд их үед нь зарах явдал. Дээрээс нь сэргээгдэх эрчим хүчийг дэмжих хэрэгтэй гэж байгаа. Батерейн хувьд олон төрөл байна. Хуучных бол усан цэнэгт станц буюу шөнийн цагаар усаа дээд түвшинд уулын орой дээр гаргаад оройн цагаар цахилгаан хэрэглэх үеэр доошоо буулгадаг станц олон улсад ашиглагддаг.

Бидний түлхүү мэддэг нь батерей. Дэлхий нийт сэргээгдэх эрчим хүчнийг дэмжих зорилгоор маш их хөгжүүлж байгаа. Тэр хэмжээгээр батерейн өртөг маш хурдан буурч байна. Монгол Улсыг сэргээгдэх эрчим хүчний асар их нөөцтэй гэдэг. Нөөц өөрөө шийдэл биш. Нөөц дээр нэмэх нь технологи, мөнгө байж станц босно. Технологи нь бидэнд байхгүй, мөнгө нь байхгүй, зөвхөн нөөц байгаад нэмэргүй. 10 жилийн өмнө манайд шийдэл нь байгаагүй. Батерей байсан ч маш үнэтэй. Одоо бол хямдарсан. Нөөц нь, технологи нь, шийдэл нь байна. Энэ хоёрыг нийлүүлээд цаашдынхаа эрчим хүчний асуудлыг шийдэх боломжтой болчихсон.

-Хувилбарууд та дэвшүүлээч?

-Энэ талаар олон төрлийн судалгаа хийгдсэн байдаг. Монгол орны эрчим хүчний систем бол маш урт сунаж тогтсон, хэдэн зуун км шугам байгаа. Үүний дэд станцууд гэж бий. Тэр бүрт нь батерей сториж хийчих ёстой. Сая Сонгинохайрханд суурилуулсан шиг. Гэхдээ жижиг хэмжээтэ, олон дэд станцууд дээр батерей суурилуулчихна. Тэгэхээр орой оргил ачааллын үед хэрэглээг батерей өгөөд явчихна. Дэд станц тархмал байдаг нь системийнхээ горимын ажиллагаа гэж байдаг. Түүнд нь батерей тохируулаад явчихдаг. Энэ бол давуу тал. Жижиг хэлбэрээр аймгийн төвүүд дээр дэд станцуудад тархмал хэлбэрээр батарей байршуулах нэгдүгээр хувилбар байж болно. Дараагийн хувилбар айлууд. Өрхийн хэмжээнд аккумулятор ашигладаг. Энэ биш юм гэхэд өөр төрлийн батерейг ашиглаад нарны дэлгэцтэй айл өдөр нь батерейн дээрээ хуримтлуудаад оройн цагаар сүлжээнд зарах боломжтой.

-Монгол Улс хоёр хөршөөс эрчим хүчнийхээ 20 хувийг импортолдог. Хараат бус болохын тулд бид ямар хэмжээнд эрчим хүч үйлдвэрлэж, нөөцлөх шаардлагатай вэ?

-Эрчим хүчний хувьд худалдааны баланс гэж ярьдаг. Гол нь гаднаас авч байгаа хэмжээгээ багасгах ёстой. Ямар нэгэн байдлаар эдийн засгийн хувьд хараат биш байя гэдэг зөв. Харин техник тиеханологийн хувьд Оростой холбоотой бол тэр хэвээр байх ёстой. Шугамаа тасална гэсэн үг биш. Ямар ч нөхцөлд холбоотой байж улсын аюулгүй ажиллагааг хангаж байх ёстой. Жишээ нь, Европын холбоо, Газрын дундаж тэнгис, ялангуяа АНУ гэхэд 50 муж улс бүгд системүүд нь хоорондоо холбоотой байдаг.

Монгол Улсын эрчим хүчний хэрэглээ 100 хувь байлаа гэхэд 120 хувийн нөөцтэй байх ёстой гэсэн үг. Гэтэл бид одоо 80 хувийг үйлдвэрлэж байна. Дахиад бидэнд 40 хувийн нөөц хэрэгтэй. Тэгж байж хараат бус боллоо гэж үзэж болно.

Чингэлтэй дүүргийн 19 дүгээр хороо, “Ар согоот” гэдэг газар “Сэлбэ” голын усанд 1 эмэгтэй хүнийг цогцос байна, гаргаж өгнө үү гэсэн хүсэлтийг Цагдаагийн байгууллагаас дөрөвдүгээр сарын 18-ны өдрийн 20:04 цагт ОБГ-т ирсэн байна.

Нийслэлийн Аврах ангийн алба хаагчдыг очиход “Сэлбэ” гол /эргээс 3 метр, 80-90 см гүн/-д нэр, хаяг тодорхойгүй, 50 орчим настай, эмэгтэй хүний цогцос байсныг 15 минут ажиллан гаргаж, тус дүүргийн Цагдаагийн 2 дугаар хэлтсийн мөрдөгчид шилжүүлэн өгсөн.

Нийслэл болон орон нутгууд дахь бурхны шашны сүм, хийдээс эд зүйлс хулгайлдаг бүлэг хүнийг цагдаагийнхан илрүүлэн шалгаж эхэллээ. Баттай эх сурвалжуудаас авсан мэдээллээр уг хэргийг Б гэх эрээр толгойлуулсан бүлэг үйлдсэн нь тодорхой болсон аж.

Хангалттай нотлох баримт цуглуулсны дараа Б-ыг энэ сарын эхээр Орхон аймгаас дайчлан баривчилсан байна. Хэргийн холбогдогч нар орон нутгуудаар явж нэлээд судалж байгаад эртний бурхан, тахил хулгайлдаг бөгөөд мөрдөн шалгах ажиллагаагаар сүүлийн гурван жилийн хугацаанд Архангайгаас дөрөв, Баянхонгороос гурав, Булган, Өвөрхангай, Сүхбаатараас тус бүр хоёр, Дундговь, Ховд, Завханаас тус бүр тав, Говь-Алтай, Дархан-Уул, Төв, Хэнтий аймгаас тус бүр нэг гээд нийт 32 хэрэг үйлдсэн нь тодорхой болжээ.
Тэд хулгайлсан шашны эд өлгийн зүйлсийг “Нарантуул”, “Хархорин” худалдааны төв, Урт цагааны гудамжны эртний эдлэлийн ченжүүдэд худалдаж, тэднээр дамжуулан улсын хилээр хууль бусаар гаргасан үйлдэл ч тогтоогдож буй аж. Түүгээр ч зогсохгүй гадаадын иргэдийн захиалгаар бурхан, тахил хулгайлсан нь тодорхой болсон гэнэ.

Ташрамд дурдахад, цагдаагийн байгууллагад 2019 оноос хойш Архангай, Булган, Баянхонгор, Говь-Алтай, Дархан-Уул, Дорнод, Дундговь, Завхан, Өвөрхангай, Өмнөговь, Сүхбаатар, Ховд, Хөвсгөл, Хэнтий зэрэг 14 аймгийн 27 сумд байрлах сүм, хийдэд нэвтэрч түүх, соёлын дурсгалт болон шашны эд зүйлс хулгайлсан 37 хэрэг гарч бүртгэгджээ. Түүний дотор 658 судар, гуулин болон танка бурхан 124, цан 48, хонх, дамар 16, мөнгөн бишгүүр дөрөв, очир, дун тус бүр найм, хонх долоон ширхгийг хулгайлсан талаар өргөдөл, мэдээлэл ирсэн байдаг аж. 

Чингэлтэй дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхэд уржигдар иргэн Т.Бат-Эрдэнэд холбогдох үндэсний эв нэгдлийг бусниулсан гэх хэргийг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.

Тэрбээр 2023 оны наймдугаар сарын 30-нд олон нийтийн сүлжээнд “Chagii Chagnaa” гэх хаягаар “Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх нууц тушаал гаргаж Өмнөговийн хилийн Овоотын хилийн отрядыг үндсэн байрлалаасаа 45км ухрахыг үүрэгдсэн. Монгол, Хятад хоёр улсын хилийн гэрээний зохицуулалтаар 15 км хавтгай дөрвөлжин газрыг БНХАУ-д шилжүүлэхээр болсон. Цаана нь Хятадын хилийн цэргийн түргэн байрлах рот болон Хятадын төрийн өмчит, ашигт малтмал олборлох компани үйл ажиллагаа явуулах болсон тул Ерөнхийлөгч ийм тушаал гаргасан” гэсэн утгатай худал мэдээлэл цацсан юм. Мөн “казах иргэдийг хүмүүжүүлж залхаан цээрлүүлэх зорилгоор томоохон ажиллагаа явуулахаар шийдвэрлэсэн байна. Бид та бүхэнд буу зэвсэг, галт хэрэгслээр туслах болно. Бүгдээрээ хамтдаа тэмцэж засаг, төрийг эргүүлцгээе. Баян-Өлгий аймагт дайчилгааны хээрийн сургуулилалт хийж байна. Энэ нь тус аймгийн иргэдийг айлган сүрдүүлэх зорилготой” гэсэн худал мэдээлэл тараасан аж.

Эдгээр мэдээллийн дагуу тагнуулын байгууллагаас мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж, НПГ-аас түүнд Эрүүгийн хуулийн 19.9-1 дэх хэсгийн “Хүмүүсийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, шашны номлол, үзэл бодлоор дайсагнуулах, эвдрэлцүүлэх, салан тусгаарлахыг ухуулсан, уриалсан, ялгаварлан гадуурхсан, хүчирхийлсэн, эрхийг нь хязгаарласан, давуу байдал тогтоосон үйлдлийг зохион байгуулсан”, мөн хуулийн 13.14-1-ийн “Хүний нэр төр, алдар хүнд, хуулийн этгээдийн ажил хэргийн нэр хүндэд халдсан илт худал мэдээллийг олон нийтэд тараасан” гэх заалтыг дагуу яллах дүгнэлт үйлдсэн юм.

Шүүхээс Т.Бат-Эрдэнийн худал мэдээлэл тараасан үйлдэлд нь 480 цаг нийтэд тустай ажил хийлгэх, үндэсний эв нэгдлийг бусниулахыг завдсан гэмт хэрэгт 10 сарын хугацаагаар хорихоор болж, ялуудыг нэмж нэгтгэн биечлэн эдлэх ялыг нэг жилийн хугацаагаар нээлттэй хорих байгууллагад хорихоор тогтоолоо. 

АНУ-ын Калифорни мужид ажиллаж, амьдардаг техникийн ухааны доктор (Ph.D) А.БАЯРМАА-г “Дэлхийн Монгол” булангийнхаа энэ удаагийн зочноор урьж ярилцлаа. Тэрээр хоёр, хүүхдийн ээж болж, 30 гарсан хойноо мэргэжлээ сольж, гадаад улсад суралцаж одоогийн карьераа эхлүүлсэн байна. Харин одоо тэрээр АНУ-ын Калифорни мужийн Өмнөд бүсийн захиргаанд техникийн хэлтсийн даргаар ажиллаж байгаа юм.

-Та эхлээд уншигчдадаа өөрийгөө танилцуулахгүй юу. Аль нутгийн хүн бэ. Хэзээ нутгаасаа гарч, гадаадын улс оронд ажиллаж амьдарч эхлэв?

-Би одоо АНУ-ын Калифорни мужийн Лос Анжелес хотод гэр бүлийн хамт ажиллаж, амьдардаг. Америкт ирээд 14 жил болж байна. Дарханд 10 жилээ төгсөөд, Тexникийн Их Сургуульд бакалавр, магистраа хамгаалсан. Сургуулиа төгсөөд тухайн үeийн Политехникомын коллежид урилгаар багшилж дараа нь ТИС, Төмөр замын коллежид багшилсан. Эрчим хүчний инженерийн ангиудад мэргэжлийн хичээлүүд, бусад ангиудад Инженерийн тооцоонд матeматик загварчлал хэрэглэх нь хичээлийг заадаг байсан. 2003 онд Японы Засгийн газрын тэтгэлгээр, Киотогийн Их Сургуулийн хотын мeнeжмeнт, удирдлагын сургуульд урилгаар докторантурт элсэн орсон. 2007 онд тээврийн матeматик загварчлалаар докторын зэргээ хамгаалаад Нидерландын Утрехтийн Их Сургууль, Америкийн Калифорни Их Сургуулиудад судлаач багшаар ажиллаж байгаад 2012 онд Америкийн төрийн албанд ажилд орсон. 20-иод жилийг дээд боловсролын салбарт ажиллаж сүүлийн 10 гаруй жилд улсын ажил хийж байна.

-Та Монголд их сургуулийн багшаар ажиллаж байгаад Японд сургуульд явсан гэж байна. Тухайн үед гадагшаа сурах боломж хэр байсан бэ. Хэлний мэдлэгээс эхлээд бэрхшээлтэй зүйл тохиолдож байв уу?

-2003 онд Монголд шилжилтийн үе дөнгөж дуусч байсан. Би хоёр бага насны хүүхэдтэй, сургуулийн багшаар ажиллаж байсан. Япон явах боломж маш санамсаргүй байдлаар олдсон. Би өөрөө гадагшаа явна гэж төлөвлөөгүй. Дээр нь, япон, англи хэлний бэлтгэл байхгүй. Монголд сургуулийн багш нар ямар ачаалал авдаг билээ. Яг л ийм байсан. Өөрийгөө хөгжүүлэх боломж байхгүй, олон цагийн хичээл заагаад, дараагийн хичээлдээ бэлдээд, ажил гэр гэсэн л маршруттай, өөрийгөө хөгжүүлэх, судалгаагаа хийх боломжгүй байсан. Хэдэн жилийн өмнө Галбадрах ахад “Алдаанаас олдсон миний амьдрал” ярилцлага өгч байлаа.  Яг л ийм боломж миний амьдралд олдсон. 2003 онд ЖАЙКА-ийн мэргэжилтэн Төмөр замын удирдах дээр гурван сар ажиллаад явах болоод, тайлангаа бичээд семинар зарласан байсан. Би тэр семинар дээр очоод семинарын материал дотроос алдаа олсон юм. Алдаа байгааг олж хараад орчуулагчид нь хэлсэн. ЖАЙКА-ийн мэргэжилтэн намайг 10 минутын дараа ороод ирээч гэж гуйсан. Тэгээд уулзахад “таны олсон алдаа номын алдаа байж таарлаа” гэсэн. Ингээд тэр хүнтэй танилцсан. Тухайн үед би зам тээврийн чиглэлээр биш эрчим хүчний чиглэлээр их сургууль төгсөөд, инженерийн ангиудад математик загварчлалыг компьютерт хийх, мэргэжлийн тооцоог компьютерт хэрхэн хийх гэдэг хичээл заадаг байсан юм. Магистраа төгсөөд хэдэн жил багшилж байгаад докторын зэргээ хамгаална гэсэн л төлөвлөгөөтэй байсан Гэхдээ тийм боломж гарахгүй явж байгаад тэр 10-хан минутын уулзалтаар маш том боломж надад олдсон юм. Уулзалтаас тэр япон хүн маш өндөр сэтгэгдэлтэй үлдээд, бид хоёр салсан.

Наймдугаар сард надад Японы Киотогийн Их Сургуульд тээврийн математик загварчлалын чиглэлээр докторантурт суралцах урилга ирсэн. Ингээд л явах болсон. Тухайн үед явна гээд хөөрөөд байсан болохоос хэл сурах, бэлтгэл хийх боломж ер нь байгаагүй. Харин очоод жинхэнэ бэрхшээл гэж юу байдаг, хад чулуу мөргөнө гэдэгтэй тулж эхэлсэн. Японд байсан дөрвөн жил намайг маш их өөрчилсөн, хамгийн их сорьсон хугацаа байсан.

-Та тэгэхээр 30 гарсан хойноо өөр мэргэжлээр, хэл мэдэхгүй, гаднын улсад докторантурт суралцахаар явсан байх нь?

-Тухайн үед хоёр бага насны хүүхэдтэй 35, 36 настай байсан. Интернет одоогийнх шиг чөлөөтэй байсангүй, картаар утсаар ярьдаг. Хэл сурна гэдэг маш хүнд нөхцөл байсан. Харин одоо интернэт хөгжсөн, ийм сайхан үед 30 гарсан, хүүхдүүдээ гаргачихсан залуу ээж нар бүх боломж нь хаагдчихсан, хэл сурах оройтсон, хүүхэдтэй, завгүй байна гэж бодож болохгүй. Боломжоо битгий хаагаарай гэж би уулзсан залуу ээж бүхэндээ хэлдэг.

2003 онд Японд очиход хамгийн эхний бэрхшээл бол хэл байсан. Англи, Япон хэлний аль нэгийг сурахгүй бол докторын ажлаа эхэлж болохгүй. Багштайгаа ч харьцаж чадахгүй байдалтай эхэлж байлаа. Дүү рүүгээ монголоор бичээд дүү минь англи руу орчуулж өгөөд багштайгаа харьцаж байсан. Багш “хэл бол хамгийн амархан сурдаг ур чадвар. Матeматик мэдлэгийг богино хугацаанд хурдан сурах боломжгүй.. Чамд мэргэжлийн, судалгааны, бусад ур чадвар маш сайн байгаа учраас чамайг авсан. Чи энэ мэргэжлийн номыг унш” гээд англи хэл дээрх ном өгөөд, Баасан гариг бүрийн энэ цаг дээр  надтай ирж уулз гэсэн. Би чинь ямар ч интернэтгүй орчноос очсон, хэлний бэлтгэл байхгүй. Хэдэн мөр ойлгох гэж англиас орос руу орчуулаад орос, монгол толь бичиг эргүүлж байж хэдэн өдөр зарцуулдаг байсан. Ингэж л англи хэлийг сурч эхэлж байсан юм.

Гэр бүлтэйгээ оччихсон, дэлгүүр хоршоо хүүхдүүдийн цэцэрлэг, банкинд данс нээлгэх гээд Японы нийгэмд харилцаанд ороход бас л хэл байхгүй. Тиймээс хоёр сарын япон хэлний сургалтад сураад багштайгаа яриад, харилцаад эхэлсэн.

Дараагийн бэрхшээл нь докторантурт сурна гээд юмаа мэдэхгүй оччихсон. Нэг л мундаг урилгаар сурах гэж очсон. Очсон чинь докторантурт хараахан ороогүй байсан. Докторантурын шалгалт өгч байж тэнцвэл орно тэнцэхгүй бол буцна. Ямар нөхцөлөөс очсон билээ, буцах уу, үлдэх үү гэдэг зөвхөн надаас хамаарахаар байсан. Дөрөвдүгээр сард Японд очиход долдугаар сард шалгалтад орохыг шаардсан. Би тэгээд багшдаа үнэн учраа хэлээд шалгалтаа хоёрдугаар сар хүртэл хойшлуулж өгөх хүсэлт тавиад хоёрдугаар сард шалгалтаа өгөөд тэнцэж, ингэж л докторантурт орох эрхээ авч байсан юм. Гэхдээ төгсөх хүртлээ  Монголынхоо боловсролын системийн алдаа, оноотой талуудыг их ойлгож, анзаарч авсан.

Докторантурын сургалтыг төгсөхийн тулд гурван судалгааны материал хэвлэлтэд өгсөн байх шаардлагатай. Тэрийгээ хэвлэх эрхээ авахын тулд АНУ-ын Вашингтон ДС-д болох олон улсын хуралд оролцож эрхээ авах шалгууртай байсан. Материал маань тэнцээд 2006 онд Америкт анх удаа ирсэн. Хуралд оролцоод явж байхад нэгэн гадаад оюутан охины илтгэл миний анхаарлыг татсан. Зам тээврийн хурал хэрнээ баахан хагархай тавагны зурагтай постeр тавьсан байсан. Криста-г маргааш болох өөрийнхөө илтгэлд урихад.. багштайгаа ирээд, илтгэлийн дараа багштайгаа танилцуулсан. Тэгсэн манай багш, тэдний багш хоёр танилууд болж таарсан. Манай багш энэ салбартаа маш нэр хүндтэй нэгэн байсан. Тэгээд сургуулиа төгсөөд “манай багт орж ажиллана уу” гэж урьсан. Энэ бас л 10, 20-хон минутын уулзалт болсон. Эргээд харахад 10,20 минутын уулзалтаар миний амьдралын өөрчлөлтүүд,дараа дараагийн боломжууд гарч ирсээр байсан .

-30 гарчихсан, бага насны хоёр хүүхэдтэй хүн хоёр хэлийг зэрэг сурахад бэрхшээл юу байсан бэ. Хүмүүс 30 гарчихаар хөгширчихлөө, сурах боломж, хугацаа дууслаа гэдэг шүү дээ?

-Хэл сурах, докторантурын шалгалтдаа тэнцэх хамгийн том хүч, тусламжийг би гэр бүлээсээ авсан. Ар гэрийн дэмжлэг сайтай болохоор 100 хувь хичээлдээ анхаарлаа хандуулж чадсан. Мөн Японд сурахад Засгийн газраас нь надад 100 хувийн тэтгэлэг өгсөн. Тэтгэлэгтэй байсан учраас юунд ч санаа зовохгүй 100 хувь хичээлдээ анхаарч байсан. Энэ бол маш том дэмжлэг шүү дээ. Энэ том дэмжлэгүүдийг авчихаад би өөрөө би өөрөө хичээх хэрэгтэй гэж бодож хичээж ирсэн . Мөн монголчууд бидэнд байдаг шинэ орчинд хурдан дасах чадвар, бэрхшээлийг даван туулах, хөрвөх чадвар ч надад их тусласан.

Тухайн үeд том охин байнга эмнэлгээр эмчилгээ хийлгэдэг, бага охин 5 настай Японд 1-р ангид орж байсан. Охины минь биеийн байдал намайг түлхэх хүч болсон байх. Хэрвээ Японоос буцвал охины минь боломж, эмчилгээ, бүх юм хаагдах гээд байсан. Магадгүй том охин минь тийм хүнд нөхцөлд байгаагүй бол надаас тийм их хүч гарах уу, үгүй юү мэдэхгүй. Түүнээс залуу байсан бол би магадгүй шантраад явчих байсан байх. Харин эх хүнд байдаг илүү тэмцэгч, хүч чадал байсан юм болов уу гэж одоо боддог юм.

Тухайн үед хоёр бага насны хүүхэдтэй 35, 36 настай байсан. Интернет одоогийнх шиг чөлөөтэй байсангүй, картаар утсаар ярьдаг. Хэл сурна гэдэг маш хүнд нөхцөл байсан. Харин одоо интернэт хөгжсөн, ийм сайхан үед 30 гарсан, хүүхдүүдээ гаргачихсан залуу ээж нар бүх боломж нь хаагдчихсан, хэл сурах оройтсон, хүүхэдтэй, завгүй байна гэж бодож болохгүй. Боломжоо битгий хаагаарай гэж би уулзсан залуу ээж бүхэндээ хэлдэг.

-Та хоёр хэлийг зэрэг сурч байхад ямар арга хэрэглэж байсан бэ?

-Би 10 жилээ орос хэлний гүнзгийрүүлсэн сургууль төгссөн. Хэлний суурь сайтай байсан. Олон хэлийг зэрэг сурах хамгийн гол ур чадвар бол монгол хэлний суурь маш сайн байсантай холбоотой гэж боддог. Монгол хэлдээ сайн, ном их уншдаг, цээжилдэг байсан нь гадаад хэл хурдан сурахад их нөлөөлсөн. Нэг хэлний суурь сайн байвал бусад хэлийг хурдан сурах боломжтой юм билээ.

Тухайн үед хэлнүүдийн харьцуулалтыг маш их хийдэг байсан. Орос хэлний дүрэм хамгийн хүнд. Орос хэлний дүрэмтэй бусад хэлнийхээ дүрэм, өгүүлбэрийн бүтцийг харьцуулдаг байсан. Мөн маш их сонсдог байсан. Сурч байгаа хэлээрээ кино үзээд, ном уншаад богино хугацаанд сурсан. Тухайн үед манай япон найз нар гайхаж байсан юм. Ямар ч хэлний мэдлэггүй байж бидний нүдэн дээр хоёр хэлийг зэрэг сурчихлаа гэж.

-Тэгвэл залуучууд өөрт тулгараад байгаа бэрхшээлийг хэрхэн даван туулах ёстой юм бэ. Хэрхэн амжилтад хүрч чадах вэ?

-Би багадаа мундаг онц сурдаг хүүхэд байгаагүй. Харин эхэлсэн юмаа дуусгадаг, өөртөө итгээд, тууштай зүтгэдэг байсан. Тууштай байдал хүнийг амжилтад хүргэдэг.Зорилготой байх хамгийн чухал. Зорилгодоо хэрхэн хүрэх арга замаа мэдэх нь бас чухал. Арга замаа мэдэхгүй бол цаг ,хугацаа алдагдана. Том зорилгоосоо айгаад өөртөө итгэх итгэлээ бууруулахгүй, бага багаар..даван туулаад өөрийгөө урамшуулаад зөв замаар явахад амжилтанд хүрдэг. Тиймээс зорилготой, зогсолтгүй, тууштай байх хэрэгтэй. Мөн мэдрэмжтэй байх хэрэгтэй.

Одоогийн нийгэм бидний өссөн үеийнхээс тэс өөр. Тухайн үед нэг гадаад хэлтэй, нэг мэргэжилтэй байхад амжилттай ажилладаг байсан бол одоогийн нийгэмд хүнээс нэг ур чадвар бус олон ур чадвар, олон мэргэжил шаарддаг болсон. Тиймээс би залуустаа мэргэжил сонгоно гэж битгий төвлөр. Мэргэжил сонгох биш ур чадваруудаа сайн хөгжүүл. гэж хэлдэг..21 зууны ур чадваруудыг сураад, өөрийгөө хөгжүүлээд явбал та ямар ч салбарт ажиллах бүрэн боломжтой. Одоогийн нийгэмд өрсөлдөөнтэй мэт боловч нөгөө талаас маш олон боломж хүнд гарч ирж байгаа.  

Би эрчим хүчний чиглэлээр сургууль төгсчихөөд алс хол Америкт зам тээврийн чиглэлээр ажиллаад явж байна шүү дээ. Мөн сүүлийн хоёр жил давхар сургуульд сурлаа. Монголчууддаа эдний системд нь таарсан зөв ойлголт, мэдээлэл өгөхийн тулд би өөрөө давхар суралцах, хөгжих ёстой болсон. Ажлынхаа хажуугаар  Калифорни Их Сургуульд суралцаж коллежи конслур болоод ажиллаад явж байна.  Боловсролын салбартаа 10 гаран жилийн дараа эргэн ирлээ. Олон хүүхэд, залуусыг мөрөөдөлдөө хүрэхэд нь тусална. Ур чадвараа хөгжүүлж, шинэ ур чадвар сурч, байнгын шинэчлэл хийж байх ёстой.

-Манайхан гадагшаа явахаар мэргэжлээрээ ажиллах нь маш ховор. Хар, бор ажил хийдэг гэсэн ойлголттой байдаг. Тэгвэл гадаадад мэргэжлээрээ тэр тусмаа төрийн албанд удирдах албан тушаал хаших боломж яаж гарч ирсэн бэ?

-Америкт ажлын байр өрсөлдөөнтэй боловч ур чадвартай хүнд боломж их байдаг. Ялангуяа, өөр орны хүн Америкт ажилд орно гэдэг хэцүү. Миний хувьд Японд сурч байх хугацаандаа олон улсын хуралд оролцоод үргэлжлүүлээд Нидерландын Утрехтийн их сургууль, Калифорнийн сургуулийн багш нартай хамтарч судалгаанууд их хийж, бүтээлүүдээ хэвлүүлж байсан. Олон улсын хуралд яваад дэлхийн түвшний судалгаа хийгээд, хэвлүүлсэн болохоор энэ чиглэлээр АНУ-ын сургуульд судалгаа хийхэд харьцангуй хялбар байсан. Калифорни мужын матeматик загварчлалын төслөө дуусч байтал одоогийн ажлын боломж гарч ирсэн. Тухайн үeд тээврийн төлөвлөлт хийдэг загварчлал нь шаардлага хангахгүй шинэ аргачлал рүү шилжих мужийн амбан захирагчийн тушаал гарсан байсан. Хуучин аргачилал нь иргэдийн эрэлт, хэрэгцээг бүрэн хангахгүй дутагдалтай байсан. Тиймээс дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалт, бодлого төлөвлөлт иргэдийн хэрэгцээнд тохирохгүй. Микро түвшиний нарийн загварчлал хийдэг хүн манай байгууллагад байхгүй, ажлын зар дахин дахин гараад байсан. Миний хувьд яг энэ чиглэлийг зохиосон хүнээр удирдуулан докторын судалгаа хийсэн болохоор зориг гаргаад матeриалаа явуулсан. Яг хэрэгтэй, хайж байсан хүн нь байж таарсан учраас шууд ажилд авсан. Тэд төлөвлөлт хийдэг мэргэжил биш ур чадвар л хайгаад байсан байгаа биз.

-Одоо Калифорни мужийн зам тээврийн төлөвлөлтийг хийдэг гэж ойлгож болох уу?

-Тийм ээ, хотын ойрын болон хэтийн зам тээврийн хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийг хийдэг. Хот төлөвлөлт, зам төлөвлөлт хоёрын хавсарсан Калифорни мужийн нэгдсэн загварчлал гэсэн төсөл байсан. Тэр төсөл дээр ажиллах боломж олдоод төсөл дээрээ математик загварчлал хийсэн. Хот төлөвлөлт, зам төлөвлөлт хамтдаа явдаг. Манай байгууллага Калифорни мужийн өмнөд хэсгийн 191 хотын хөгжлийн загварыг, бодлогыг дөрвөн жил тутам хийдэг. Саяхан 2050 он хүртэлх төлөвлөлтөө хийгээд дуусгаад олон нийтэд танилцуулсан.

-2050 он хүртэл Калифорни мужийн хөгжлийн загварыг гаргасан гэж байна. Ганц Улаанбаатар гэлтгүй дэлхийн томоохон хотуудад түгжрэл асуудал болоод байна.  Хүн амын өсөлт, нийгмийн хөгжилтэйгөө уялдуулж төлөвлөгөөгөө гаргадаг уу?

-2050 оны төлөвлөлтийг 2024 онд хийж байна. Саалиа бэлдэхээр саваа бэлд гэдэг үг байдаг шүү дээ. 2050 он гэхэд одоо байгаа хүн ам дөрвөн саяар өснө гэдэг тооцоолол гарсан. Тэгэхээр одоо байгаа хүн ам дээр шинээр нэмэгдэх дөрвөн сая хүнээ хаана амьдруулах, энэ хүмүүсийг нэмээд түгжрэхгүй, чихцэлдэхгүй, агаарын бохирдолгүй хэрхэн амьдруулах вэ гэдгийг шийдэх нь бидний зорилго. Тээврийн систем маш олон салбартай холбогдож байдаг. Тээврийн систем уналтад орохоор агаарын бохирдол, түгжрэл нэмэгдээд, эдийн засаг гээд маш олон салбартай уялдаатай байдаг. Тэгэхээр агаарын бохирдлоо бууруулахын тулд бид ямар тээврийн хэрэгсэл хэрэглэх вэ гэдэг чухал. Агаарын бохирдлыг үүсгэж байгаа хамгийн гол зүйл бол тээврийн хэрэгсэл. Тиймээс тээврийн хэрэгслийг багасгахын тулд хүмүүс машин бага унадаг хотын бүтэц рүү шилжих шаардлагатай. Тэгэхээр ямар бүтэцтэй хот байгуулах вэ?..гэдэгтэй хотын болон зам тээврийн төлөвлөлт, бодлого хамаарна. Тархсан ,тэлсэн хот бол машин замаа, нягтарсан хот бол явган зам,дугуйн замын дэд бүтцээ илүү хөгжүүлэх гэх мэт . Олон жилийн өмнө америкууд тарсан бүтэцтэй, айл бүхэн мөрөөдлийн хаус, машинтай болж хөгжсөн. Гэтэл одоо тэр нь асуудал болоод айл бүхэн нь машинаас хамааралтай болчихсон. Энэ нь агаарын бохирдол, түгжрэл үүсгээд байгаа учраас хүмүүсийг гэрээсээ гараад дэлгүүр ордог, ажил сургуульдаа явдаг бүх юмтайгаа ойр хот байгуулъя гээд 50:3 гэсэн аргачлалаар төлөвлөлтөө хийдэг. Энэ нь дөрвөн сая хүнийхээ 50 хувийг нийтийн тээврийнхээ шугамын дагуу хороолол бариад амьдруулна. Үлдсэн 50 хувийг нь хотынхоо ашиглагдаагүй хэсгийн гурван хувийг ашиглаад хот байгуулна. Тэгэхээр хот төлөвлөлтийн бодлого зам тээврийн хөгжлийн бодлого нэг зэрэг явж байгаа юм.

-Манайд бол бараг сонгууль бүрийн дараа улсын бодлого тэр чигтээ өөрчлөгддөг. Бодлого нь тогтвортой биш гэсэн үг. Харин наана чинь 25, 26 жилийн дараах төлөвлөгөөг гаргаж байна. Энэ хугацаанд энэ төлөвлөгөөгөөр л явах уу. Удирдлага солигдсон ч өөрчлөгдөхгүй?

-Америкт дэд бүтийн зардлууд Мeтрополитан  төлөвлөлтийн байгууллага манайхаар дамждаг. АНУ-д 400 гаруй Мeтрополитан  байгууллага байдаг. Манай Өмнөд Калифорни мужийн байгууллага нь Америкийн хамгийн том Мeтрополитан. Тэгэхээр энд ямар ч улс төр байхгүй. Энэ байгууллагуудаар дамжуулаад дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтууд хуваарилагддаг. Энд ямар ч улс төр байхгүй бүх зүйл нь мэргэжлийн хүмүүсийн шийдвэр байдаг. Бүх зүйл судалгаан дээр тулгуурладаг. Би энэ байгууллагад ороод 12 жил болж байна. Нэг ч удаа улс төрийн хамааралгүйгээр ажлаа хийж ирсэн.

-Таны мэргэжил, туршилга манайд маш их хэрэгтэй. Яг өнөөдрийн Улаанбаатарын хот төлөвлөлт, түгжрэл, төвлөрөл үнэхээр тулгамдсан асуудал болсон. Та мэргэжлийн хүний хувьд Улаанбаатарын асуудлыг судалж байв уу?

-Би 2018 онд амралтаараа очихдоо Нийслэлийн Засаг дарга байсан Д.Сумъяабазар даргатай уулзсан. Д.Сумъяабазар даргын харьяанд байдаг судалгааны газрынхантай уулзаж, тэдний хийж байгаа ажилтай танилцсан. Улаанбаатар хотын одоогийн асуудлыг шийдэхэд ямар ч мэргэжилтэн, ямар ч мундаг хүн очоод шийдэх боломжгүй болчихсон. Яагаад гэхээр буруу төлөвлөлт, хүн ам, машины хэт төвлөрөл. Гэхдээ хот тэр чигтээ бөглөрөөгүй, хүн амын тэнцвэр алдагдаад нэг дүүрэгтээ хамаг хүн нь очдог, явдаг. Энэ бол судалгаагүй, төлөвлөлтгүй буруу хот хийсний хор уршиг. Тэгш, сондгойгоор зорчуулах буруу бодлогын нөлөөгөөр тээврийн хэрэгслийн тоо нь механикаар нэмэгдчихсэн. Эхэндээ үр дүнтэй юм шиг хэрнээ айл бүхэн гэрээсээ гарч ажлаа амжуулах, амьдрахын тулд хоёр дахь машинаа авдаг ч гэх юм уу тээврийн хэрэгслийн тоо нь хиймлээр өсчихсөн. Энэ мэт буруу бодлогын үр дүнгээс түгжрэлийн асуудал хурцадмал байдалд орчихоод байна.

-Тэгэхээр цаашдаа яах ёстой вэ?

-Одоо метро барина, тэгнэ ингэнэ гээд яриад байгаа шүү дээ. Үүнийхээ оронд хүн ам, тээврийн хэрэгслийнхээ судалгааг хийгээд дагуул хотуудаа хөгжүүлж, төвлөрлөө арилгах хэрэгтэй. Хүн яагаад нэг газар уу зүтгээд байна вэ гэхээр сайн сургууль, сайн эмнэлгийн үйлчилгээ авахын тулд. Тэгэхээр сайн үйлчилгээ, сургуулиа тэгш хүрэлцээтэйгээр дагуул хотуудаа байгуулбал хүмүүс амьдарна.

-Одоо манайд метро барих гээд тендер зарлагдаад явж байна. Тэгвэл одоогийн Улаанбаатарт метро барих шаардлага бий юү. Та мэргэжлийн хүний хувьд хэрхэн харж байна вэ?

-Хүн ам төвлөрсөн том хотуудад метро байх шаардлагатай. Миний мэдэхийн энд ч нийтийн тээврүүд ашиггүй ажилладаг. Гэхдээ хүмүүсийн сонголтыг олон болгох шаардлагатай. Ганц нийтийн тээвэр гэлтгүй янз бүрийн технологи оролцсон сонголттой үйлчилгээнүүдийг бий болгох хэрэгтэй. Одоогийн хүмүүсийн хэрэгцээ нийгмээ дагаад их өөрчлөгдсөн. Өмнө нь бид тогтсон хуваарьтай, очих тогтсон газартай байсан. Тэгэхээр нийтийн тээвэр байх шаардлагатайгаас гадна ашигтай байсан. Харин одоо нэг хүн гэрээсээ гарсан бол замдаа ийшээ оръё, одоо ингэе гээд олон ажил амжуулдаг. Тэгэхээр нийтийн тээвэрт олон, дахин бууж, суугаад явах боломжгүй. Хүмүүс замдаа хүүхдээ хүргэнэ, дэлгүүр, банк орно, хүнтэй уулзана, ажил амжуулна. Тэр бүхэнд нийтийн тээврээр явахаар хүндрэлтэй. Өөрөөр хэлбэл,  одоогийн нийгмийн амьдралын хэмнэл, хэвшил өөр болсон учраас метро барьсан ч хүмүүс машинаа орхиод нийтийн тээвэр үү шилжинэ гэж бодохгүй байна. Хүний амьдралын тогтсон зуршлыг тийм амархан өөрчилнө гэж байхгүй.

Хүмүүсийн эрэлт хэрэгцээ машинаас хамааралтай нийгэм болчихоод байна. Мөн технологиос хамааралтай болсон. Тиймээс уян хатан, олон сонголттой үйлчилгээг нийгэм шаардаад байна. Тэгэхээр үүнийгээ дагаад Нэг шугамтай,нэг хуваарьтай,сонголтгүй үйлчилгээ багасаад байгаа гэж ойлгож болно.  

-Манайх түгжрэлийг бууруулахаар олон арга хэмжээ авч байна. Нийслэлд авто машины дугаарыг шинээр олгохгүй, түгжрэлийн төлбөртэй бүс тогтоох гэх мэт. Тэгвэл энэ аргууд түгжрэлийг бууруулах арга хэрэгсэл болж чадах уу?

-Энэ бүхэн түгжрэлийг бууруулах арга хэрэгсэл болох уу, үгүй юү гэдгийг хамгийн доод нэгжээсээ эхлээд тээврийн системийн эрэлт хэрэгцээ, нийлүүлэлтийн нарийн судалгаа хэрэгтэй. Судалгаагаа маш сайн боловсруулж, аваад, математик загварчлалаа сонгоод, энэ бодлого нь ажиллах уу, үгүй юү гэдгийг шалгадаг нийтийн тээвэрт хэрэглэдэг маш олон программ, платформуудыг ашиглаад туршиж үзэх хэрэгтэй. Шууд амьдралд хэрэгжүүлээд олон хүний нерв бараад, цаг мөнгө зарцуулахгүйгээр программууд дээрээ туршаад, олон янзын тест гараад шалгаж үзэх хэрэгтэй. Тэгэхээр улстөрөөс ангид байгаад мэргэжлийн залуусыг олноор ажиллуулах шаардлагатай байгаа юм.

-Та нийслэлийн төлөвлөлтийн багийнхантай уулзсан гэж байна. Тэгвэл манайх урт хугацаагаар, бодитой төлөвлөж чадаж байна уу?

-Миний энд ашигладаг стандартын өгөгдөл судалгаа нэг ч хараагүй. Тийм судалгаа байхгүй гэсэн үг. Одоо дэлхийн улс орнууд бараг хэрэглэхээ больсон бүсийн хэмжээний макро тоо гаргаж өгдөг, аргачлалын хувьд хоцрогдсон загварууд байсан. Мэдээж манайхаас суралцъя гэсэн саналууд зөндөө тавьсан. Суралцах, туршлага судлах үнэхээр их боломж байгаа. Яагаад гэхээр манайд суурь боловсрол, математик, IT салбарууд нэлээд сайн хөгжсөн. Тиймээс мэргэжилтэн бэлтгэхэд асуудал байхгүй. Хамгийн гол нь төр засгийн дэмжлэг, бодлого хэрэгтэй.

Япон болон дэлхийн бусад улс оронд сурч байгаа хот, тээврийн чиглэлээр төгссөн мэргэжлийн хүмүүс надтай холбогддог. Монголд энэ чиглэлээр ажиллаж байгаа залуус мөн Улаанбаатарынхаа асуудлыг шийдье гээд холбогддог. Энэ залуусын хэсэг нь хотын шинэ даргатай уулзсан гэсэн.

Бидний хувьд мэргэжлийн баг бүрдүүлэх ажил явж байгаа. Хамгийн гол нь төсөв зардлаа гаргаад судалгаагаа стандартын дагуу аваад техник төхөөрөмж, программ хангамж аваад явбал болно.

Мэргэжлийн хүнээр судалгаатай хийлгэвэл гуравхан сая хүний асуудлыг шийдэж чадна. Гурван сая хүний хагас нь л Улаанбаатарт амьдарч байгаа шүү дээ. Гэтэл миний ажиллаж, амьдарч байгаа газар 19 сая хүн, 16 сая машин, нийт 60 гаруй сая хөдөлгөөн өдөрт хийгдэж байна. Үүний хажууд Улаанбаатарын хөдөлгөөн, хүн амын тоо бол маш жаахан. Асуудлыг шийдэхэд амархан. Хамгийн гол нь дэмжлэг, санхүү, тууштай байдал дутагдаад байгаа.

Монгол IT салбар их хөгжөөд байна гэдэг. Одоо үүнийгээ бусад салбарууд руугаа оруулах хэрэгтэй байгаа юм. Салбар хооронд нэгдэж ажиллахгүй, бүх зүйл нь тусдаа явж байна. Мөн тээврийн систем гэж огт байхгүй. Системээрээ бодож системээрээ асуудлаа шийдэх ёстой.

-Таны цаашдын зорилго юу байна. Монголдоо ирэх үү?

-Мэдээж хамгийн их санаа зовоож байгаа зүйл бол Монголын түгжрэл, хөгжлийн асуудал. Гэхдээ заавал Монголд очиж байж өөрчилнө гэсэн юм байхгүй. Эндээс яаж хувь нэмрээ оруулах вэ гэдэг чухал. Миний хувьд Японд сургууль төгссөн, энэ чиглэлээр дэлхийн олон сургуульд ажилласан, энэ чиглэлийн мэргэжлийн том, том профессоруудтай баг болоод ажиллаж байсан. Тиймээс Монголд мэргэжлийн баг бүрдүүлж өгөх боломж надад бүрэн бий. Жишээлбэл, Монголын их сургуулиудыг Японы их сургуулиудтай холбох, туршлага судлаад, богино хугацааны сургалтууд явуулаад, мэргэжлийн баг бүрдүүлэх нь миний оруулах хамгийн том хувь нэмэр гэж бодож байна.

Мөн би өөрөө ажлынхаа хажуугаар энд амьдарч байгаа монголчууд руугаа чиглэсэн ажлыг сүүлийн гурван жил хийж байна. Америкт сурч, хөгжиж байгаа хүүхэд залуучуудад зөвлөгөө өгөх, дараагийн ажил мэргэжлээ сонгоход нь туслах, чиглүүлэх ажил хийдэг. Хүүхүүд эхнээсээ хүссэн сургуульдаа ороод, амжилт гаргаж байна. Эндээс Монголоо хөгжүүлэх мэргэжилтнүүд төрөн гарна гэдэгт итгэдэг. Энэ жил нэг хүүхдийг хот төлөвлөлт,инженер- н мэргэжил рүү чиглүүлсэн. Саяхан Калифорнийн Их Сургуулийн, Berkeley – сургуульд тэнцэн орсон. Berkeley- ухаалаг хот байгуулах чиглэлээр улсдаа тэргүүлдэг.

Мэргэжлийн хүнээр судалгаатай хийлгэвэл гуравхан сая хүний асуудлыг шийдэж чадна. Гурван сая хүний хагас нь л Улаанбаатарт амьдарч байгаа шүү дээ. Гэтэл миний ажиллаж, амьдарч байгаа газар 19 сая хүн, 16 сая машин, нийт 60 гаруй сая хөдөлгөөн өдөрт хийгдэж байна. Үүний хажууд Улаанбаатарын хөдөлгөөн, хүн амын тоо бол маш жаахан. Асуудлыг шийдэхэд амархан. Хамгийн гол нь дэмжлэг, санхүү, тууштай байдал дутагдаад байгаа. Монгол IT салбар их хөгжөөд байна гэдэг. Одоо үүнийгээ бусад салбарууд руугаа оруулах хэрэгтэй байгаа юм. Салбар хооронд нэгдэж ажиллахгүй, бүх зүйл нь тусдаа явж байна. Мөн тээврийн систем гэж огт байхгүй. Системээрээ бодож системээрээ асуудлаа шийдэх ёстой.

-Та мэргэжлийн баг бүрдүүлж өгөх, монголтой энэ чиглэлийн мэргэжлийн хүмүүсийг холбох бүрэн боломжтой гэлээ. Ер нь энэ чиглэлээр хэр зэрэг мэргэжилтэн бэлтгэгдэж байна вэ?

-Энд байгаа залуусыг Монголд хувь нэмэр оруулах, Монголд байгаа залуусыг нааш нь авчрахад надад хэд хэдэн бэрхшээл тохиолддог. Хамгийн түрүүнд Монголоос наашаа юм уу, Япон руу сурахаар ирэх гэж байгаа хүүхдүүдэд хэлний бэлтгэл байхгүй. Хэл гэж том саад байна. Харин энд сургууль төгссөн хүүхдүүдийн математекийн мэдлэг нь сул.

-Тэгвэл Монголд сурч төгссөн залуусын математикийн мэдлэг сайн гэсэн үг үү?

-Яг одоогийн түвшин ямар байгааг сайн хэлж мэдэхгүй байна. 10,20 жилийн өмнө бол үнэхээр сайн байсан. Манай хүүхдүүдийн суурь мэдлэг сайн байсан учраас хэлнээс бусад асуудалгүй байсан.

-Манай улстөрөөс ч болдог юм уу боловсролтой, чадалтай хүмүүсээ эх орондоо байлгаж чадахгүй гадагшаа алдаад байна. Ид хөдөлмөрийн насны залуусаа ч алдаад сүүлдээ хүний нөөцийн асуудал тулгамдсан асуудал боллоо. Үүнийг та хэрхэн харж байна вэ?

-Залуучууд тогтвортой ажлын байр, баталгаа байхгүй болохоор эх орноосоо гарч байгаа боловч хамгийн том шалтгаан нь гэр бүл болоод үр хүүхэдтэй болоход хүүхдүүдийнх нь ирээдүй, сургууль, эрүүл мэнд, агаар гэдэг зүйлээс болж л гарч байгаа. Түүнээс залуус ажлын байр, эрүүл орчин, боловсрол сайн бол гарахгүй байх. Энд байгаа хүмүүс бүгд Монгол руугаа гэсэн сэтгэлтэй байдаг. Монгол зөв бодлоготой, иргэнээ гэсэн бодлоготой болбол маш олон залуус буцаад очно гэж итгэдэг.

-Ярилцсанд баярлалаа.