MSN: Нүүдэлчдийн төгсгөл ирж байна уу

MSN-д нийтлэгдсэн “Mongolia’s Neoliberal Turn Has Been an Ecological Disaster” гарчигтай нийтлэлийг орчуулан хүргэж байна.

Монголд дахиад л гамшигт өвөл боллоо. Дөрөвдүгээр сарын эцэс гэхэд хорогдсон малын тоо 7.1 саяд хүрсэн нь нийт мал сүргийн 10 гаруй хувийг эзэлж байна. Экологийн тэнцвэрт бус байдал олон зууны турш үргэлжилж байгаа бөгөөд энэ нь уур амьсгалын өөрчлөлт болон бусад хүчин зүйлсээс шалтгаалан сүүлийн хорин жилийн хугацаанд л давтамж нь нэмэгдээд байна. Зуд бол экологийн асуудал юм. Монголын неолиберал өөрчлөлт алс хэтийн төлөвийг харахад Монголын тал нутагт бэлчээрийн менежмент нь феодалын үеэс социализмын үе хүртэл хамтын зохион байгуулалтын тодорхой хэлбэрийг хадгалсаар ирсэн. Өмч хувьчлалын өмнө нь 25 сая байсан малын тоо 2023 он гэхэд 70 сая болтлоо өссөн. Малчдын тоо 1998 онд дээд цэгтээ хүрч 414 мянгад хүрсэн нь 1989 онд 135 мянга байсантай харьцуулахад гурав дахин их байна.

Хямрал дахь хөдөөгийн нийгэм

Хүн ам зүй, нийгмийн бусад олон асуудал, тэр дундаа боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт тулгамдсан асуудлууд бий болсоор байна. Олон жилийн дараа анх удаа хүүхдүүд сургуулиас завсардах асуудал газар авч, жинхэнэ нүүдэлчдийн үеийг бий болгоод байна. Монголд зуд болох болгонд “гэр” хороолол руу дүрвэгсдийн урсгал нэмэгдэж байна. Монголын хөдөөд бэлчээр доройтож, малчдын эдийн засаг тогтворгүй болох нь хэвийн үзэгдэл болжээ. Хэдийгээр малын тоо толгой өссөн ч 1992 онд хувьчлалын дараа тогтсон тэгш бус байдал, эмзэг байдлын хэв маяг өнөөдөр ч өөрчлөгдөөгүй хэвээр байна. 1998 онд нэг тооцоогоор нийт өрхийн гуравны хоёр нь 150-иас доош малтай байсан нь амьжиргаагаа залгуулах хамгийн бага тоо юм. 2023 он гэхэд малчин өрхийн 86 хувь нь хоёр зуу хүрэхгүй малтай болсон байна. Малчдын дөрөвний гурав орчим нь банкны зээлтэй гэсэн мэдээлэл бий. Жил ирэх тусам зуд болох магадлал нэмэгдэж байгаа энэ үед Монголын малчид хамгийн найдваргүй хэсэг болж байна.

Монгол Улс 1990-ээд онд зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн нь өнөөгийн олигархи болон түүний клептократ дэглэмийг бий болгосон ч олон улсын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр “ардчиллын баян бүрд” хэмээдэг. Монголын малчдын одоо тулгараад байгаа бодит байдал нь Английн XVIII-XIX зууны үеийн хэв маягтай ямар нэгэн байдлаар төстэй байна. Бэлчээрийн асуудал өнөөг хүртэл нийтийн өмч хэвээр байсаар ирсэн Монгол Улсын хамгийн маргаантай асуудлын нэг бол газрын шинэчлэл юм.

Гэсэн хэдий ч Монгол улс дэлхийн капитализмд улам бүр интеграцчилж, ашигт малтмалын нөөцөө илүү ихээр ашиглаж, “Minegolia” гэсэн хочтой болж байгаа энэ үед бэлчээр нутаг сүйдсэн. Бэлчээрийг хараахан албан ёсоор хувьчлаагүй ч бодит байдал дээр ийм үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд малчид амьжиргаанд нь заналхийлэхээс өмнө газар нутгаа өөрийн өмч гэж авах ёстой гэдгээ аажмаар ойлгож байна.

Нүүдэлчдийн төгсгөл

1999 онд Снит, Кэролайн Хамфри нар Буриад (Орос), Өвөрмонгол (Хятад), Монголын хөдөөгийн эдийн засгийн гурван өөр туршлагыг судалжээ. Тухайн үед Монголын бэлчээрийн экологи нь бусад хоёр бүс нутгаасаа илүү сайн, зохион байгуулалтын онцлог, институцийн түүхийн хувьд тодорхой байсан.Өмч хувьчлалаас хойш Монголын малын бүтэц, тоо толгойд өөрчлөлт орсон. Өмч хувьчлагдсанаас хойш Монголын мал сүргийн бүтэц, тоо толгой өөрчлөгдөж, бэлчээр нь нийтийн эзэмшилд үлдэж, ноолуурын зориулалтаар олон ямаа өсгөсөн. Нүүдлийн соёл иргэншлийг хадгалж үлдэхийн тулд малчдад нэмэлт ачаа үүрүүлэх замаар одоогийн бэлчээрийн хуваарилалтыг үргэлжлүүлэхийг санал болгож буй консерватив уламжлалт үзэлтнүүдийн дунд хоршоолол, хамтын шийдэл өнөөг хүртэл байсаар байна. Гэсэн хэдий ч газрын баялгийн тухайд уул уурхай, (хамгийн сүүлд) аялал жуулчлалыг нэн тэргүүнд тавьж, одоогийн засгийн газраас баталсан янз бүрийн хэлбэрээр хашаа барих үйл явц өнөөдөр үргэлжилж байна. Тиймээс нүүдэлчдийн төгсгөл ирж байна уу