ЗАВХАН: Цэнгэг уст Баяннуур, Бор хярын элс

Завхан аймгийн Сантмаргаз сумын нутаг дэвсгэр дээр байрлах Баяннуур нь монгол орны цэнгэг уст гүн нууруудын нэг юм.

Баян нуур нь Завхан аймгийн Сантмаргаз сумын төвөөс 25 км -ийн зайд оршдог бөгөөд нийт 59 км-ийн урт эргийн шугамтай. Нуурын өмнөд эрэг нь элсэрхэг тул илүүдэл ус үүгээр шүүгдэж, үүний ачаар цэнгэг устай байдаг ажээ.

Нуур нь хэдийгээр бага талбайтай боловч Монголын цэнгэг уст нууруудаас эзлэхүүнээрээ зургаад жагсдаг. Нуурын тэн хагас нь 20 м гүнтэй бөгөөд гуравны нэг орчим нь 30 м гүнтэй. Найман хувь нь 40 м гүнтэй. Өвөл хөлдөх бөгөөд 1.5 м зузаан мөсөн бүрхүүл тогтдог. Зуны улиралд нуурын гадаргын температур 17 – 25°C, 20-25 метрийн гүнд 8°C орчим байдаг. Баян нуур нь загас агнуурын нөөцтэй төдийгүй дотоод гадаадын аялагч, жуулчдын сонирхлыг татах байгалийн өвөрмөц тогтоц бүхий нуур юм.

Тус нуур Хүнгүйн голоос эх авч, нуурын өмнө зах нь алдарт Бор хярын элсэн манханд тулж үзэсгэлэнт булан тохой, шугуй, баян бүрд үүсгэдэг зэлүүд онгон газар юм. Дулааны улиралд олон төрлийн нүүдлийн шувууд ирж зусдаг бөгөөд нуурын өмнөх шугуйд зэгсний гахай, ондатор, аргал зэрэг ан амьтадтай.

Баян нуурыг зорих гэж байгаа бол Сантмаргац сумын төв нь Улистайгаас 310 км, Улаанбаатараас 1047 км зайд оршдог. Улаанбаатар хотоос Увс аймгийн чиглэлд улсын чанартай хатуу хучилттай автозамаар зорчиж Завхан аймгийн Сонгино сумаас баруун урагш чиглэлд Сантмаргаз сум руу 60 гаруй км зорчиж очино.

Баян нуурын эрэгт “Баяннуурын Ар”, “Баяннуур” гэсэн гэр, байшин хосолсон жуулчны баазууд бий. “Баяннуур” бааз нь нэг ээлждээ 30-35 хүн хүлээн авах бөгөөд Улаанбаатар хотоос 1150 км, Сантмаргаз сумын төвөөс 28 км-т байрладаг. “Баяннуурын Ар” жуулчны бааз нь нэг ээлждээ 25-30 хүн хүлээн авдаг, Улаанбаатар хотоос 1320 км, Улиастайгаас 395 км-т байрладаг. Эдгээр жуулчны баазууд нь аялагчдад морь, тэмээн аялал, загас барих, нуурын ойр орчмын үзэсгэлэнт бүрд, элсэн шанаагаар аялах. Сүү цагаан идээ боловсруулах, гүү барих, гэр барих гэхчлэн малчдын уламжлалт ахуйтай танилцах аяллыг санал болгодог ажээ.