МОНГОЛ УЛСЫН АРДЫН ЭМЧ С.ХИШГЭЭ: Монголд 2013 оноос хойш дөрвөн ихэр дахин төрөөгүй байгаа
Гуравдугаар сарын 30-ныг дэлхий нийтээр олон улсын эмч нарын өдөр болгосон билээ. Түүх сануулбал, анх АНУ-д 1990 онд гуравдугаар сарын 30-ныг “Үндэсний эмч нарын өдөр” болгон тэмдэглэж байжээ. Үүнээс хойш Дэлхийн эмч нарын холбооноос жил бүрийн гуравдугаар сарын 30-ны өдрийг олон улсын эмч нарын өдөр болгон албан ёсоор тэмдэглэдэг болсон байна. Эх, хүүхийн эрүүл мэндийг сахин хамгаалах энхийн манаанд өөрийн амьдралынхаа 46 жилийг зориулж яваа Эх, хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн Эх барих, эмэгтэйчүүдийн эмнэлгийн зөвлөх эмч, Монгол Улсын Ардын эмч, Хүний гавъяат эмч С.Хишгээтэй ярилцлаа.-Юуны өмнө Танд олон улсын эмч нарын баяр хүргэе. Та багаасаа эмч болохыг мөрөөдөж байв уу, аль нутгийн хүн бэ?-Би Хэнтий аймгийн Цэнхэрмандал суманд төрсөн. Би хоёр эгч, нэг ахтай, айлын бага хүүхэд. Хоёр эгч маань багш болно байсан бол би эмч болно л гэж их ярьдаг хүүхэд байлаа. Тэр үед манай суманд Дондов, Бурмаа гээд нэг гэр бүлийн хоёр сайхан эмч байлаа. Багаасаа л эмч болох мөрөөдөлтэй явж ирсэн. Арван жилийн сургуулиа төгсөх үед эмч болох мөрөөдөл маань хэвээр байсан. Тухайн үед Анагаах ухааны дээд сургуульд конкурс өгч, эмчийн мэргэжлээр зургаан жил суралцаж төгссөн. Эмч гэх энэ мэргэжлийг эзэмшсэндээ хувьдаа баяртай байдаг.-Хамгийн анх хүүхэд эх барьж байсан үеэ дурсвал. Айж сандарч байв уу?-Сургуулиа төгсөөд л хаана хэрэгцээ байна, тэр газар очиж ажилладаг байсан үе. Хэнтий аймгийн Хэрлэн сумын сангийн аж ахуйн хүний их эмчийн салбараас ажлын гараагаа эхэлсэн. Нэг их эмчтэй, эх баригч гээд орон тоо цөөн. Ажилд орсноос хойш хоёр сарын дараа 10 жилийн найзынхаа хүүхдийг анх удаа эх барьж авч байлаа. Мэдээж сандралгүй яах вэ, ямар ч байсан эсэн мэнд эх барьж авсан даа. Анхны хүүхдээ 1979 онд эх барьж авсан гэхээр 40 гарантай залуу болсон байгаа.-Та 40 гаруй жил эх барих эмэгтэйчүүдийн эмчээр ажиллахдаа хэд орчим хүүхэд эх барьж авсан бэ. Та баримжаа тоо гаргаж байв уу?-Суманд жилдээ 100 гаруй хүүхэд төрдөг байсан. Аймгийн нэгдсэн эмнэлэг бол төрөх тасагтай том л доо. Жилдээ аймгийн хэмжээнд 2000 арай хүрэхгүй хүүхэд төрдөг. Суманд дуудлагаар очиж хагалгаанд орно. Нэлээд хэдэн жилийн өмнө 13 мянган хүүхэд эх барьж авсан гэсэн тооцоо гаргасан. Түүнээс хойш цөөвтөрхөн нэмэгдсэн байгаа.-Хэр олон ихэр хүүхэд эх барьж авч байсан бэ?-ЭХЭМҮТ-д өнөөдрийг хүртэл ажилласан хугацаанд ихэр төрөлт их байлгүй яах вэ. Ихэр жирэмсэнийг удирдана, хянана, эсэн мэнд төрүүлнэ гэдэг бол эмч хүний бүх мэдлэг, ур чадварыг шаарддаг нэг ёсондоо эх барихын урлаг юм даа. Хоёр ихрээс гадна олон урагт жирэмсэн гэж ярьдаг. Монголд бол анх удаа дөрвөн ихэр хүүхэд нэг удаа буюу 2013 онд тохиолдож, бид дөрвөн ихэр хүүхдийг хянаж, эх барьж авч байлаа. Түүнээс хойш Монголд дөрвөн ихэр дахин төрөөгүй байна.Манай эх барих, эмэгтэйчүүдийн эмч нар бусад эмч нараас арай өөр, онцлогтой гэж би боддог. Нэг өвчтөн байлаа гэхэд эмч нэг л хүнийг үздэг. Тэгвэл манай мэргэжлийн эмч нарын хувьд тухайн жирэмсэн эмэгтэй маань нэг хүүхэд тээж байгаа бол хоёр хүнийг үзэж байна гэж ойлгож болно. Хоёр хүүхэд тээж байгаа бол гурван хүнийг, гурав бол дөрвөн хүнийг нэгэн зэрэг үзэж бүгдэд нь тусламж үйлчилгээ үзүүлэхэд бүх л оюун ухаанаа зарцуулдаг. Ихэр жирэмсний үед бол нэг урагтай жирэмсэнтэй харьцуулахад эрсдэл, хүндрэл илүүтэй байдаг.-Эх барих, эмэгтэйчүүдийн эмч хүн хүүхэд өлгийдөж авах мөч бүр л сайхан байх. Бас хүнд хэцүү үе байдаг байх…?-Ер нь эмчийн мэргэжил сайхан. Тэр дундаа эх барих эмэгтэйчүүдийн мэргэжлийн эмч гэдэг бол гэр бүлийг баярлуулсан, тэдэнд аз жаргал, баяр баясгалан авчирдаг сайхан мэргэжил. Зарим үед хүнд хэцүүтэй нүүр тулах үе гарна. Миний хувьд эх барих эмэгтэйчүүдийн эмчээр 40 гаруй жилийн ажиллахдаа хөдөө орон нутагт 10 гаруй жил ажилласан. Энэ хугацаанд нэлээд олон юм үзэж туулсан байна. Анх Эх хүүхдийн үндэсний төв байгуулагдахад эрдэм шинжилгээний ажилтан авна гэсэн зарыг “Үнэн” сонингоос олж хараад шалгалт өгч, энэ байгууллагадаа ажиллаж эхэлж байсан. Орон нутагт ажиллаж байхад ганц хоёрхон эмчтэй, ачаалал ихтэй байдаг байсан. Алсын дуудлагад их явдаг, шөнө ихэвчлэн дуудагдана. 1983 оны гуравдугаар сард гэхэд алсын дуудлагад 23 удаа буюу хамгийн их явсан байдаг. Тэр үеийн тусламж үйлчилгээний нөхцөл байдал одоогийнхтой харьцуулах аргагүй. Одоо эргээд бодохоор ёстой л мэргэжилдээ хайртай, залуу нас хоёроор л ажиллаж байсан мэт санагддаг. Тэр бүх бэрхшээл болгоныг даван туулж иржээ.
Охидын хувьд ирээдүйд ээж болох учраас эрүүл мэндийн үзлэг, шинжилгээнд хамрагдаж ямар нэг эмгэг илэрвэл эрт эмчлүүлэх нь чухал. Ирээдүйн ээж хүн эрүүл, суурь өвчингүй байх нь чухал. Нөхөн үржихүйн эмэгтэйчүүд маань жирэмслэхийн өмнө биеэ бэлдэж, жирэмслэсэн тохиолдолд эрт хяналтад орох шаардлагатай.-Эх, хүүхдийн аль нэг нь эндэх тохиолдолд эмч хүний хувьд хэрхэн даван туулдаг вэ?-Мэдээж хэрэг эмч ганцаархнаа хүн төрүүлнэ юу байх билээ. Багаар ажилладаг. Эх нярайд хүндрэл үүсэх, хүүхэд амьгүй төрөх тохиолдолд нөлөөлөх олон шалтгаант хүчин зүйл байдаг. Аливаа хүндрэл, тохиолдол бүрийг хэлэлцэж дүгнэлт гаргаж, хамт олондоо танилцуулна, ар гэрт нь танилцуулна. Ар гэрийнхэнд нөхцөл байдлыг үнэн зөвөөр, онолын үүднээс нотолгоонд суурилсан байдлаар тайлбарлан ойлгуулдаг. Ар гэрийнхэн гэлтгүй эмч эмнэлгийн ажилтнууд бүгд л хүнд байдалд ордог. Харилцан ярилцаж ойлголцсоны үндсэн дээр даван туулдаг. Манай төв улсын хэмжээнд дагнасан дутуу төрөлтийн тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг. Миний хувьд дутуу тээлт судлалын тасагт олон жил зөвлөж байна. 1000 граммаас доош жинтэй хүүхдийг хэт бага жинтэйд тооцдог. Одоогийн байдлаар Монгол Улсад 700 гр жинтэй хүүхдийг амьдруулсан цөөхөн тохиолдол байдаг. Дутуу төрөлтийн үед ээж болон ар гэрийнхэнд жирэмсэнг үргэлжлүүлэн тээх боломж, хэт дутуу жинтэй хүүхдийн амьдрах боломж гээд ойлгуулах ярилцах зүйл их байдаг. Байгаа байдалдаа дасан зохицон өөрийгөө удирдах чухал. Залуу байхад тулгамдсан асуудал их байдаг байлаа. Олон жил ажиллаад ирэхээр тухайн нөхцөл байдалд сэтгэл зүйгээ тэнцвэртэй байлгах тал дээр туршлага, дадлага суудаг. Дараагийн хүнд үзүүлэх тусламж үйлчилгээ рүүгээ шилжих ажиллах шаардлагатай л даа.Таны мэргэжлийн хамгийн сайхан мөч юу байдаг вэ?-Маш их хүндэрсэн, жишээ нь цус алдаад шоконд орох тохиолдол гарна. Гол нь эмч, эмнэлгийн байгууллагын тусламж үйлчилгээний үр дүнд эх хүүхэд сэхэх, эдгэрэх л хамгийн сайхан мөч. Одоо яанаа гэж бодож байсан хүн маань сэп хийгээд сэргээд ирэхэд бид өөрсдөө баярлаад, илүү хөнгөрөөд явчихдаг. Эмчийн мэргэжлийн хамгийн сайхан “Баярлалаа” гэх үгийг маш их сонсдог. Хамгийн сайхан мөч гэвэл энэ л юм даа.-Сүүлийн үед төрөлт залуужиж байна уу?-Төрөлтийн хувьд 25-35 насны эхчүүд зонхилдог бол 20-оос доош өсвөр насныхны төрөлт улсын хэмжээнд 4.2 хувьтай. Бүс нутгаараа өөр, өөр байдаг. Жирэмслэлтийн хувьд насанд хүрээгүй жирэмслэлт үр хөндөлт нэмэгдэж байгаа. Насанд хүрээгүй жирэмсэн үр хөндөлтийн хугацаандаа байхад нь ар гэрийнхний хүсэлтээр хожуу болон эрт үр хөндөлт хийдэг. Сүүлийн үед ахимаг насны 40 өөс дээш насны жирэмслэлт нэмэгдэх хандлагатай ч байгаа.-Эх, хүүхэд эсэн мэнд амаржихад ураг тээж байгаа эмэгтэйчүүд юуг илүү анхаарах ёстой байдаг вэ?-Хүүхэд төрүүлж байгаа эхчүүд жирэмсэн болохоосоо өмнө биеэ бэлдэх хэрэгтэй. Өсвөр нас гэдэг нь 10-19 нас. Охидын хувьд ирээдүйд ээж болох учраас эрүүл мэндийн үзлэг, шинжилгээнд хамрагдаж ямар нэг эмгэг илэрвэл эрт эмчлүүлэх нь чухал. Ирээдүйн ээж хүн эрүүл, суурь өвчингүй байх нь чухал. Нөхөн үржихүйн эмэгтэйчүүд маань жирэмслэхийн өмнө биеэ бэлдэж, жирэмслэсэн тохиолдолд эрт хяналтад орох шаардлагатай. Хяналтад эхний гурван сард багтаж ор гэдэг боловч ДЭМБ-аас жирэмсний 10 недель буюу долоон долоо хоногийн дотор хяналтад орохыг зөвлөдөг. Эрт орохоосоо гадна жирэмсний хугацаанд хамгийн багадаа найман удаа эмчдээ тогтмол үзүүлж хянуулах ёстой. Жирэмсний хожуу хордлого /даралт ихсэх, хавагнах, шээсээр уураг алдах гэх мэт хам шинж/-оос сэргийлэхэд аспириныг эрт хугацаанд нь уулгадаг. Энэ мэт эмгэг байна уу, хэзээ эмчлүүлэх, урьдчилан сэргийлэх талаасаа жирэмсний хяналт чухал ач холбогдолтой.-Өөрийн мэдлэг туршлага, ур чадвараа залуу үедээ өвлүүлэх тал дээр залгамж халаагаа хэр бэлдэж байна вэ?-Анх эмч болсон үеэс өнөөдрийг хүртэл эргээд бодоход урт зам туулжээ. Нэг бодлын цаг хугацаа их хурдан өнгөрсөн юм шиг санагдавч эмчийн хувьд багагүй туршлага хуримтлуулжээ. Эх хүүхдийн эрдэм шинжилгээний үндэсний төв бол эмч нарыг эмнэл зүй, сургалт, судалгаа хавсарсан чиглэлээр сургахад илүү анхаардаг. Энэ айлын босгыг алхаад 30 гаруй жил болохдоо энэ зарчим дээр ажиллаж ирсэн. Нарийн мэргэжлийн эмч нарыг бэлтгэдэг эмнэлгийн ажилтнуудын мэргэжил дээшлүүлэх институт гэж байх үед тэнд багшилж байсан. Хүнд юм заана гэдэг өөрт маш сайн хоногшдог.Эх, хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төв 2000 оноос хойш резидентурын сургалтыг анх удаа явуулж эхэлсэн практикийн байгууллага. Тухайн үед тэнхмийн эрхлэгчээр ажиллаж байсан. Одоо ч гэсэн резидент эмч нарт хичээл зааж, хоёр эмчийг дааж аваад явж байна. Шавь нартаа үлгэр дуурайлал болох, юуг, яаж зааж сургавал сайн эмч болох вэ гэдэг дээр анхаардаг. Эмч хүн практик дээр эмнэл зүй дээр маш сайн эмч болох хэрэгцээтэй. Эмнэл зүйч болно гэдэг үнэхээр хугацаа их шаарддаг. Төрөлт, жирэмсний тээлтийн явц, гарах хүндрэл гээд бүгдийг холбож үзэх шаардлага гардаг. Олон жил ажиллачихлаа, өөрийгөө бараг болчихлоо доо гэж бодож байгаагүй. Одоог хүртэл мэдэхгүй зүйл гарч ирсээр л байна. Эмч хүн суралцах хөгжих тал дээр зогсож болохгүй, насан туршдаа суралцах хэрэгцээ байдаг. Байнга шинийг эрэлхийлж, орчин үеийн дэлхийн жишгээс хоцрохгүй байх хамгийн чухал. Мэдлэг, чадвар, дадал гэж байна л даа. Хамгийн эхлээд мэдлэг эзэмших. Хүн мэдлэг олохгүйгээр чадвар сууна гэж хэзээ ч байхгүй. Дадал бол олон дахин хийж суудаг зүйл. Тэгэхээр дадал болтлоо олон жил ажиллах хэрэгтэй. Мэдэхгүй зүйл байвал хурдан номоо сөхөж хар гэж шавь нартаа үргэлж захьдаг юм.
-Салбарынхаа судалгаа шинжилгээний чиглэлээр ямар ажлууд хийж байна вэ?-Хөдөө орон нутагт ажиллаж байхдаа ч, аймгийнхаа хэмжээнд эх барихын тусламж үйлчилгээний талаар судалгаа шинжилгээ багагүй хийж байсан. Дараа нь Эх хүүхдийн үндэсний төвд эрдэм шинжилгээний ажилтнаар ажилласан. Үндэсний хэмжээний нэлээд олон судалгаа үнэлгээнүүд дээр зөвлөх, багийн ахлагч, судлаачаар ажилласан. Энэ бүхэн маань эмч хүний зайлшгүй эзэмших зүйл.-Залуу эмч нартаа үргэлж захидаг таны зөвлөгөө юу бол?-Эмч хүн өвчтөнөө сайтар сонсох хэрэгтэй. Олон асуудалтай, ямар нэгэн нууц учир шалтгаантай хүн ч байдаг. Тэр хүнийг хагас дутуу сонсчихвол хэлэх гэсэн юм аа дутуу үлдээнэ. Харилцан ярилцаад эхлэхэд бүх асуудлаа дэлгэн ярьдаг. Тэр ярианаас тухайн хүний сэтгэл зүйгээс эхлээд оношинд тусгагдах, эрүүл мэндийн тусламж үзүүлэхэд хэрэгтэй зүйлс гарч ирэх тохиолдол ч байна. Эхлээд хүнийг сайн сонс, дараа нь асуух боломж олгох. Хариу тайлбарлан ойлгуулахаас гадна тухайн өвчтөнд хамгийн ашигтай хувилбар бүрийг гаргаж өгч, би танд туслахад бэлэн гэдгээ ойлгуулж байхыг захидаг даа.-Та салбарынхаа хөгжлийг хэрхэн дүгнэдэг вэ?-Бидний үеийнхэн Монгол Улсын эхийн эндэгдэл өндөр байх үеийн эмч нар. Эхийн эндэгдэл хүндрэлийг бууруулахад гол асуудал байлаа. Улс орон, манай салбарын хувьд эх, хүүхдийн эрүүл мэндийн асуудал нэгдүгээрт тавигддаг. Судалгаа шинжилгээнээс харахад манай улсын эхийн эндэгдэл, эх хүүхдийн эрүүл мэндийг сайжруулах, тусламж үйлчилгээний чанар олон улсын жишигт ойртож байгаа гэж хэлж болно. Бодлогын хувьд төр засгаас олон ажил хийж хэрэгжүүлж байна. 10-аад жилийн өмнө гэхэд хамгийн өндөр төрөлттэй буюу 81 мянган хүүхэд төрж байсан. Сүүлийн жилүүдэд төрөлт буурч байгаа. Өнгөрсөн оны хувьд төрөлт 57300 гаруй болсон. Төрөлт буурахад нийгмийн болон олон хүчин зүйл нөлөөлдөг. Аж, амьдрал сайжрахад төрөлт нэмэгдэх жишээтэй. Эхийн эндэгдлийг 100 мянган амьд төрөлтөнд тооцдог. Манай улс Мянганы хөгжлийн эхийн эндэгдлийг бууруулах зорилтод хүрсэн дэлхийн есөн орны нэг болсон. Энэ бол манай салбарын бахархах зүйл мөн. ДЭМБ-ын удирдамжийг хэрэгжүүлснээр үр дүнгээ өгсөн. 2001-2015 онд Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төв нь ЭМЯ болон олон улсын байгууллагатай хамтран орон нутагт 700 гаруй эмч, мэргэжилтэнг сургасан байдаг. Сүүлийн жилүүдэд манай улс эхийн эндэгдлээ тууштай бууруулж байгаа.-Тэгвэл танай ажиллаж буй салбарт сүүлийн үе ахиц дэвшлүү хэр сайн нэвтэрч байна гэж та хардаг вэ?-Эх барих эмэгтэйчүүдийн салбар маань дотроо дотоод шүүрэл, хэт авиа оношлогоо гэх мэт чиглэлээр нарийн мэргэшдэг. Манай улсад эх, ургийн анагаах ухаан 2011 оноос хурдацтай хөгжиж байна. Эх хүүхдийн үндэсний төвд НҮБ-ын хүн амын сан, Люксембургийн төсөл, Шинэ Зеландын Окландын их сургуулийн дэмжлэгтэйгээр эх, ургийн анагаах ухааны мэргэжилтэн бэлтгэгдсэн. Энгийнээр хэлэхэд, таны тээж байгаа ураг хэвийн, эрүүл байна уу гэдгийг шинжилдэг, оношилдог, зөвлөдөг, эх-ураг хоёуланд нь хамгийн үр дүнтэй ашигтай байдлаар нарийн мэргэжлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэхэд чиглэнэ. 2012 онд Удам зүйн лаборатори байгуулагдсан. 2024 онд Пернатологийн клиниктэй болж, тусламж үйлчилгээ улам өргөжиж байна.-Та ярилцлагынхаа төгсгөлд мэргэжил нэгт эмч нартаа Олон улсын эмч нарын баярын мэндчилгээ дэвшүүлнэ үү?-Монголынхоо алтан гарт эмч нар, мөн хүн ардынхаа эрүүл мэндийн манаанд хоёргүй сэтгэлээр зүтгэн ажилладаг эрүүл мэндийн салбарынхандаа Дэлхийн эмч нарын баярын мэнд дэвшүүлье. Миний хувьд эх барих эмэгтэйчүүдийн эмчээр ажиллахдаа сайн сайхан бас хүнд хэцүү цаг үед ажиллаж байлаа. Энэхүү олон жилийн хөдөлмөр зүтгэлийг минь төр засгаас өндрөөр үнэлж 2014 онд Хүний гавьяат эмч цол хүртээсэн. Мөн өнгөрсөн онд Ардын эмч алдар цолыг ч хүртлээ. Энэ бүхэн маань мянга мянган гэр бүл, эхчүүд эмэгтэйчүүд хүүхдүүд, хамт олны хүч хөдөлмөр шингэсэн шагнал гэж баярлаж явдгаа мөн хэлмээр байна.
-Ярилцсанд баярлалаа. Танд амжилт хүсье.
Эх сурвалж: itoim.mn
About Author
